אַ ייִדיש לעבן צװישן טעראָר און פּאָליצײ

A Jewish Life between Terror and Police

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 17, 2016, issue of July 27, 2016.

יעװנאָ (יונה) אַזעף געהערט צו די סאַמע מיסטעריעזע פֿיגורן פֿון דער רוסישער רעװאָלוציע. עד־היום װײסט מען ניט, װאָס איז געװען זײַן ציל און זײַנע כּװנות.

ער איז געװען אײנער פֿון די סאַמע װיכטיקסטע טוערס אין דער פּאַרטײ פֿון סאָציאַליסטן־רעװאָלוציאָנערן, מיט אַ ספּעציעלן אַחריות פֿאַר אָרגאַניזירן טעראָריסטישע אַטענטאַטן קעגן די העכסטע פֿאָרשטײער פֿון דער צאַרישער מאַכט. אײנצײַטיק האָט ער אױך געדינט װי אַן אַגענט פֿון דער געהײמער פּאָליצײ. אָבער ער איז ניט געװען אין גאַנצן געטרײַ ניט דעם, ניט יענעם צד. אַזעף האָט געפֿירט אַ קאָמפּליצירטע שפּיל אין משך פֿון מער װי צען יאָר, ביז ער איז דעמאַסקירט געװאָרן דורך די רעװאָלוציאָנערן. דער דאָזיקער סקאַנדאַל האָט געמאַכט אַ גרױסן רושם אױף דער רוסישער געזעלשאַפֿט. זײַנע אָפּקלאַנגען לאָזן זיך הערן אין שלום־עליכמס דערצײלונג „סטאַנציע באַראַנאָװיטש‟, װוּ אַזעף װערט דערמאָנט װי אַ מוסטער פֿון פֿאַרראַט.

עס איז פֿאַראַן אַ היפּשע ליטעראַטור װעגן אַזעף, און די נײַע ביאָגראַפֿיע פֿונעם פּעטערבורגער היסטאָריקער און ליטעראַטור־פֿאָרשער װאַלערי שובינסקי איז דער לעצטער בײַטראָג צו דעם דאָזיקן קאָרפּוס. אַזעף איז אױפֿעגעװאַקסן אין אַ באַשיידענער, בעל־מלאכישער ייִדישער משפּחה און האָט אויסשטודירט אויף עלעקטרישן אינזשעניר אין דײַטשלאַנד. דאָרט האָט ער זיך באַקענט מיט רוסיש־ייִדישע עמיגראַנטן, צװישן זײ — חיים זשיטלאָװסקי, װאָס זײַנען געװען פֿאַרטאָן אין צוגרײטן אַ רעװאָלוציע אין רוסלאַנד. אײנצײַטיק האָט אַזעף פֿירגעלײגט צו דינען אין דער רוסישער געהײם־פּאָליצײ.

אָבער די פּאָליצײ, װי עס דערקלערט שובינסיקי, האָט געפֿירט זײער אײגענע שפּיל. זײ האָבן געהאַט בדעה צו שטעלן די רעװאָלוציאָנערע באַװעגונג אונטער זײער קאָנטראָל און אױף אַזאַ אופֿן פּאַמעלעך דורכצושטופּן פּאָליטישע רעפֿאָרמעס. אײניקע אָנפֿירער פֿון דער פּאָליצײ האָבן ספּעציעל אָרגאַניזירט שטרײַקן און דעמאָנסטראַציעס, כּדי די רעװאָלוציאָנערן זאָלן האָבן מער צוטרױ צו זײערע אַגענטן. דערמיט האָבן זײ געהאָפֿט אַרױסצולאָזן די היץ פֿון דער רעװאָלוציאָנערער באַװעגונט און אױך צו שטױסן די צאַרישע אַדמיניסטראַציע צו רעפֿאָרמעס. ייִדן האָבן געשפּילט אַ װיכטיקע ראָלע אינעם דאָזיקן פּלאַן, װאָרן אָט די פֿאַרװאַלטער פֿון דער געהײם־פּאָליצײ האָבן געהאַלטן ייִדישע אַרבעטער און אינטעליגענץ פֿאַרן כּוח־הפּועל פֿון דער רעװאָלוציע.