נײַע עגיפּטישע אַנטדעקונגען אין תּל־חצור

New Egyptian Discoveries in Tel Hazor

דאָס אָרט פֿון דער אַרכעאָלאָגישער אויסגראָבונג, אינעם אַזוי־גערופֿענעם „הויז פֿון זײַלן‟ אין תּל־חצור
Wikimedia Commons
דאָס אָרט פֿון דער אַרכעאָלאָגישער אויסגראָבונג, אינעם אַזוי־גערופֿענעם „הויז פֿון זײַלן‟ אין תּל־חצור

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 16, 2016, issue of August 29, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

„אונעסקאָ‟ און אַנדערע קולטור־אָרגאַניזאַציעס זאָרגן זיך איצט, אַז „אײַסיס‟ צעשטערט הײַנט אוניקאַלע אוראַלטע אוצרות אינעם מיטל־מיזרחדיקן ראַיאָן. אויב די צעבראָכענע געפֿינסן אין תּל־חצור זענען טאַקע רעזולטאַטן פֿון יהושע בן נונס מיליטערישע אַקציעס, באַקומט זיך, אַז ער האָט מיט איבער 3,000 יאָר צוריק אָפּגעטאָן פֿאַקטיש דאָס זעלבע: אויסגעהרגעט אַ גאַנצע שטאָט און סיסטעמאַטיש צעשטערט אַלע צלמים, כּדי מבֿטל צו זײַן אַלע שפּורן פֿון עבֿודה־זרה. „ויכּו את כּל נפֿש אשר בה לפֿי חרבֿ‟ — און יעדעס נפֿש אין דער שטאָט האָט מען געקעפּט מיט אַ שווערד, שטייט דאָך געשריבן אין תּנ״ך.

יהושע בן נון מיטן מלאך מיכאל אויף דער פֿאָן פֿונעם רוסישן „קאָנקיסטאַדאָר‟ יערמאַק
יהושע בן נון מיטן מלאך מיכאל אויף דער פֿאָן פֿונעם רוסישן „קאָנקיסטאַדאָר‟ יערמאַק

די חז״ל דערקלערן, אַז יהושעס מלחמות האָבן געהאַט אַ רעליגיעזן, נישט קיין עטנישן כאַראַקטער. יעדע כּנענישע שטאָט האָט געקאָנט זיך אָפּזאָגן פֿון זייער געצן־דינערײַ, ווערן אונטערטעניק צו די ייִדן און לעבן ווײַטער. אַ כּנעני האָט געקאָנט זיך מגייר זײַן און ווערן אַ ייִד, הגם בלויז דער צווייטער דור כּנענישע גרים האָבן געמעגט חתונה האָבן מיט מיוחסדיקע ייִדן. עס קאָן זײַן, אַז אַ סך כּנענים האָט מען אין יהושעס צײַטן פֿאַרטיליקט בלויז אינעם קולטורעלן זין, דורך צווינגען זיי אָפּצוּוואַרפֿן די אַלטע עבֿודה־זרות און אינטעגרירן זיך אין דער ייִדישער מאָנאָטעיִסטישער געזעלשאַפֿט.

די קריטיקער טענהן אָבער ווײַטער, אַז „אײַסיס‟ פֿירט אירע מלחמות אויף אַן ענלעכן שטייגער. זיי הרגענען אויס די קורדן און אַנדערע באַפֿעלקערונג־גרופּעס צוליב רעליגיעזע סיבות; די, וואָס זענען מסכּים „תּשובֿה צו טאָן‟ און אָנצונעמען זייער ווערסיע פֿון איסלאַם, לאָזט מען צו רו און נעמט מען מיט פֿאַרגעניגן אָן אין די טעראָריסטישע מחנות. אַ גרויסער חילוק באַשטייט אין דעם, וואָס יהושע איז געווען אַרומגערינגלט מיט אַזעלכע פֿעלקער, וואָס פֿלעגן מקריבֿ זײַן זייערע שקלאַפֿן און אייגענע קינדער לשם עבֿודה־זרה, פֿאַרגוואַלדיקט פֿרויען צוליב כּלומרשט גײַסטיקע צוועקן, וכּדומה. להיפּוך, האַלטן די טראַדיציאָנעלע מוסולמענער, אַז „אײַסיס‟ אַליין איז אַן אַכזריותדיקע עבֿודה־זרה פֿון אַזאַ סאָרט.

אַזוי צי אַזוי, שאַפֿט דער תּנ״כישער ספֿר־יהושע, אויב מע לייענט עס בוכשטעבלעך, אַ שווערן רושם אויפֿן הײַנטצײַטיקן לייענער. דערצו, האָבן די מיטל־עלטערלעכע קרייצטרעגער, קריסטלעכע קאָלאָניזאַטאָרן אין אַמעריקע און אַנדערע צווייפֿלהאַפֿטיקע היסטאָרישע חבֿרות, וואָס האָבן זיך פֿאַקטיש אויפֿגעפֿירט נישט בעסער ווי „אײַסיס‟, געלויבט די תּנ״כישע מלחמות ווי אַ מוסטער נאָכצומאַכן. אינעם מוזיי פֿונעם מאָסקווער קרעמל געפֿינט זיך אַ פֿאָן פֿונעם באַרימטן קאַזאַקישן פֿירער יערמאַק, באַצירט מיט אַ געשטאַלט פֿון יהושה בן נון. יערמאַק האָט היפּש פֿאַרשפּרייט דעם שטח פֿון דער רוסישער מלוכה אינעם 16טן יאָרהונדערט, און בלײַבט צוליב דעם באַקאַנט ווי אַ העלד. זײַנע קאָלאָניזאַטאָרישע מעטאָדן זענען אָבער געווען פּונקט אַזוי שרעקלעך ווי דער גענאָציד פֿון די אײַנגעזעסענע פֿעלקער אין אַמעריקע דורך די אייראָפּעער.

די היסטאָרישע פֿאַרבינדונג מיט דער מיצרישער אימפּעריע קאָן אונדז העלפֿן צו פֿאַרשטיין דעם „מיליטערישן‟ עלעמענט פֿון תּנ״ך. אין די באַצוימטע שטעט האָבן געוווינט נישט דורכשניטלעכע כּנענים, נאָר די וואַסאַלן פֿונעם מיצרישן פּרעה, וועלכע האָבן כּסדר פֿאַרשקלאַפֿט די פּשוטע באַפֿעלקערונג. ארץ־כּנען איז געווען פֿאַקטיש אַ פּראָווינציעלע קאָלאָניע פֿון מצרים. אַ צאָל פּראָמינענטע פֿאָרשער, אַרײַנגערעכנט דעם באַקאַנטן היסטאָריקער מיכאל אַסטור, באַטאָנען, אַז די כּנענים אַליין האָבן זיך אַקטיוו באַטייליקט אין יהושעס מלחמות. אַדרבה, ווי געוועזענע מיצרישע שקלאַפֿן, זענען די ייִדן פֿאַר זיי געווען אַ סימבאָל פֿונעם אַנטי־קאָלאָניאַלן אויפֿשטאַנד. אויב אַזוי, איז נישט קיין חידוש, אַז די אויפֿשטענדלער האָבן סיסטעמאַטיש צעבראָכן אויף שטיקער יעדן סימן פֿון דער מיצרישער מאַכט.

אַסטור איז געווען אַן ענטוזיאַסטישער שטיצער פֿון יצחק־נחמן שטיינבערגס טעריטאָריאַליזם און האָט געשילדערט די תּנ״כישע העלדן ווי פּראָגרעסיווע רעוואָלוציאָנערן. אין דער קריסטלעכער וועלט איז באַזונדערס באַקאַנט דער טעאָלאָג און ביבלישער היסטאָריקער נאָרמאַן גאָטוואַלד, וועלכער טײַטשט אָפּ דעם תּנ״ך אויף אַ מאַרקסיסטישן טעם און גלייבט, אַז ייִדישקייט האָט זיך לכתּחילה פֿאַרשפּרייט צווישן די פּשוטע כּנענים ווי אַ רעוואָלוציאָנערע באַוועגונג. עס ווילט זיך האָפֿן, אַז נײַע חידושים פֿון תּל־חצור און אַנדערע ערטער וועלן העלפֿן צו פֿאַרשטיין, וואָס ס׳האָט טאַקע פּאַסירט אין יענער פֿאַרצײַטישער תּקופֿה.