ווער האָט אָנגעשריבן דאָס פֿאָלקסליד „פּאַפּיר איז דאָך ווײַס‟?

Who Wrote the Yiddish Folksong "Paper Is White?"

אליקים צונזער
אליקים צונזער

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published August 18, 2016, issue of August 29, 2016.

פּאַפּיר איז דאָך ווײַס
און טינט איז דאָך שוואַרץ.
צו דיר מײַן זיס לעבן
ציט דאָך מײַן האַרץ.

אַ דאַנק דער לירישער מעלאָדיע און די האַרציקע ווערטער, געשריבן פֿונעם בחורס פּערספּעקטיוו, האָט דאָס ייִדישע פֿאָלקסליד, „פּאַפּיר איז דאָך ווײַס‟, דערגרייכט אַ ברייטן עולם.

אין אַ סך וואַריאַנטן זינגט זיך די לעצטע סטראָפֿע אַזוי —

דײַן טאַליע, דײַן מינע, דײַן איידעלער פֿאַסאָן,
אין האַרצן ברענט אַ פֿײַער, מע זעט עס נישט אָן.
נישטאָ אַזאַ מענטש, וואָס זאָל פֿילן ווי עס ברענט,
דער טויט און דאָס לעבן איז בײַ גאָט אין די הענט.

אינעם געזאַנגבוך „מיר טראָגן אַ געזאַנג‟ פֿון חנה און יאָסל מלאָטעק, שרײַבן זיי אינעם אַרײַנפֿיר צום ליד, אַז עס איז צו ערשט געדרוקט געוואָרן אין 1912 אין י. ל. כּהנס זאַמלונג, אָבער „עטלעכע סטראָפֿעס זענען פֿאָלקלאָריזירט פֿון אַ ליד פֿונעם פֿאָלקספּאָעט, דער בדחן — אליקים צונזער אין זײַן פּיעסע ‘מכירות יוסף’‟.

די השערה, אַז „פּאַפּיר איז דאָך ווײַס‟ שטאַמט פֿון צונזערס אַ ווייניק באַקאַנטער דראַמע, אָנגעשריבן אין די 1880ער יאָרן, האָט מיך פֿון אָנהייב אָן פֿאַרחידושט. קודם־כּל, האָט מען דאָס ליד געזונגען איבער אַ גאַנץ גרויסער טעריטאָריע אין מיזרח־אייראָפּע שוין בײַם אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט. כּדי אַ ליד זאָל ווערן באַקאַנט סײַ אין דער ליטע, סײַ אין פּוילן, סײַ אין אוקראַיִנע אין אַ תּקופֿה, ווען קיין ראַדיאָ און פֿאָנאָגראַף האָבן נאָך נישט עקזיסטירט, דאַרפֿן די פֿאָלקזינגערס דאָס פֿאַרשפּרייטן פֿון שטעטל צו שטעטל. דאָס געדויערט נישט עטלעכע יאָר, נאָר צענדליקער יאָרן. איינער פֿון די איינציקע מעטאָדן צו באַשטימען, צי אַ פֿאָלקסליד איז אַלט, צי נישט, איז צו פֿאַרשרײַבן, וווּ און ווען מע האָט עס געזונגען. וואָס גרעסער דער שטח, אַלץ עלטער איז דאָס ליד.

כאָטש דער פֿאָלקלאָריסט י. ל. כּהן איז געווען דער ערשטער צו פֿאַרשרײַבן דאָס ליד פֿון אַ זינגער אין פּוילן, ווייסט מען פֿון אַנדערע זאַמלונגען און רעקאָרדירונגען, אַז מע האָט דאָס שוין דעמאָלט געזונגען אין אַנדערע ערטער. די זינגערין ליפֿשע שעכטער־ווידמאַן פֿון דער בוקעווינע האָט דאָס אויך געזונגען, און דאָס איז גאַנץ ווײַט פֿון דער ליטע.

נאָך אַ פּראָבלעם וואָס שייך צונזערן ווי דער מחבר פֿונעם ליד, איז וואָס זײַנע לידער זענען נישט געווען אַזוי פּאָפּולער, מחוץ ליטע. ווען מע קוקט אַרײַן אין די זאַמלונגען פֿון די „דרומדיקע‟ לענדער — גאַליציע, בוקעווינע, באַסאַראַביע, רומעניע — געפֿינט מען כּמעט אין גאַנצן נישט קיין לידער פֿון צונזערן. דאָס הייסט, אליקים צונזער איז טאַקע געווען גאָר אַ באַליבטע פֿיגור, אָבער בלויז אין דער ליטע. זײַן באַליבסט ליד האַלט איך איז „די סאָכע‟ („אין סאָכע, ליגט די מזל־ברכה‟), און איך האָב זיך באַקענט מיט זינגערס, דווקא נישט פֿון דער ליטע, וואָס קענען דאָס ליד, אָבער מע האָט עס אויסגעלערנט ערשט אין אַמעריקע.