די אוקראַיִנישע ציגײַנער: צוויי טראַגעדיעס

Ukrainian Roma: Two Tragedies

די ציגײַנערישע הײַזער אין לאָשטשינאָווקע נאָכן פּאָגראָם
Facebook
די ציגײַנערישע הײַזער אין לאָשטשינאָווקע נאָכן פּאָגראָם

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published September 07, 2016, issue of September 30, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

לאָשטשינאָווקע, בערך 200 קילאָמעטער פֿון אָדעס און אין 150 קילאָמעטער פֿון קעשענעוו, געפֿינט זיך אינמיטן דער געגנט, וואָס איז טרויעריק באַרימט אין דער ייִדישער געשיכטע ווי דער היסטאָרישער צענטער פֿון די ערגסטע מאַסן־פּאָגראָמען. ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט דער קעשענעווער פּאָגראָם זיך אָנגעהויבן צוליב דעם טויטן 14־יאָריקן קריסטלעכן בחור. ווי מע האָט אויסגעפֿונען, האָט זײַן אייגענער פֿעטער אים דערמאָרדעט. דער המון האָט אָבער באַשלאָסן, אַז ייִדן – אַלע ייִדן – מוזן זײַן שולדיק אינעם מאָרד. אין אָדעס, איינע פֿון די סאַמע קאָסמאָפּאָליטישע שטעט אין אוקראַיִנע, האָט זיך פֿאַרגאָסן נאָך מער בלוט אין אָקטאָבער 1905. בערך 400 ייִדן זענען אומגעקומען און 50 טויזנט זענען געבליבן אָן אַ היים.

אַ סך קאָמענטאַרן אויף די אוקראַיִנישער נײַעס־וועבזײַטן, וווּ דער פּאָגראָם אין לאָשטשינאָווקע ווערט אָפֿט געשילדערט מיט אַ בפֿירוש אַנטי־ציגײַנערישן טעם, זענען ממש שרעקעדיק. אין די אויגן וואַרפֿן זיך באַמערקונגען פֿון פֿאַשיסטישע פּאַרשוינען, וואָס באַקלאָגן זיך, אַז די אוקראַיִנישע רעגירונג פֿירט זיך אויף צו ווייך און דעמאָקראַטיש לגבי די ציגײַנער. „קאַסטרירט זיי ווי ווילדע הינט – און פֿאַרטיק‟; „די פּאַראַזיטן דאַרף מען כּסדר שלאָגן‟; „אויף 99 פּראָצענט פֿאַרקויפֿן זיי נאַרקאָטיקן, נאָך אויף 1 פּראָצענט שמאַטעס, און דערצו הרגענען זיי קינדער‟; „אַדאָלף איז געווען גערעכט: די זשידעס און ציגײַנער – אינעם אויוון אַרײַן!”

אין דער אמתן, זענען די טראַדיציאָנעלע ציגײַנער אַ פֿרידלעך און קאָנסערוואַטיוו פֿאָלק, וואָס פֿאַרווערט זייער שטרענג צווישן זיך זנות און רוצחישע גוואַלד־מעשׂים. אויב דער פֿאַרדעכטיקער יונגערמאַן איז טאַקע שולדיק, מוז דער ציגײַנערישער אינערלעכער ראַט אים אַרײַנלייגן אין חרם לויט אַ ספּעציעלן ריטואַל ווי אַ געפֿערלעכן און סכּנותדיקן אויסוווּרף.

די געוויינטלעכע שטאָטישע און דאָרפֿישע ציגײַנער אין אוקראַיִנע און אַנדערע לענדער באַהאַלטן אָפֿט אויס זייער אָפּשטאַם. די מינאָריטעט פֿון מאַרגינאַלע קבצנים און נע־ונדניקעס, וואָס בעטלען אויף דער גאַס און פֿאַרנעמען זיך אָפֿט מיט נאַרקאָטיק־הענדלערײַ און אַנדערע צווייפֿלהאַפֿטיקע געשעפֿטן בעטלען אויף דער גאַס, ציט אָבער צו דעם אויפֿמערק פֿון די קסענאָפֿאָבן, וועלכע מאַכן דעם אויספֿיר, אַז אַלע „עכטע‟ ציגײַנער זעען אויס און פֿירן זיך אויף אַזוי.

דעם ברייטערן עולם וואָלט געווען כּדאַי זיך בעסער צו באַקענען מיט דער ציגײַנערישער קולטור און פֿאַרשטיין, אַז אַחוץ די מאַרגינאַלע עלעמענטן און פֿאָלקלאָרישע טאַנץ־אַנסאַמבלען זענען בײַ די ציגײַנער פֿאַראַן באַגאַבטע שרײַבער, פּאָעטן, וויסנשאַפֿטלער, מלחמה־העלדן און אָנגעזעענע קלטור־טוער. ווען אַזעלכע מענטשן גייען אַוועק, רופֿן זיי אַרויס, צום באַדויערן, אַ קלענערן אינטערעס אין דער פּרעסע, אין פֿאַרגלײַך מיט קרימינעלע און בלוטיקע מעשׂים.

ווען די נײַעס וועגן די געשעענישן אין לאָשטשינאָווקע האָבן זיך פֿאַרשפּרייט אין דער פּרעסע, האָבן די רוסישע צײַטונגען זיי פֿאַרגליכן מיט די אַמאָליקע אַנטי־ייִדישע פּאָגראָמען. להיפּוך, האָבן די מערבֿדיקע אויסגאַבעס אײַנגעהאַלטן איבערגעגעבן, אַז אינעם אוקראַיִנישן דאָרף זענען געשען „אומרוען”. וואָס שטימט בעסער מיט די אידעאַלן פֿון דער אָביעקטיווער זשורנאַליסטיק: דער נייטראַלער אָדער שאַרפֿער טאָן? עס גייט דאָך אַ רייד וועגן אַ טיפּישן פּאָגראָם, וואָס פֿאָדערט אַ געהעריקע פּרעסע־רעאַקציע.

פֿון דער צווייטער זײַט, קאָן מען באַמערקן אין ביידע פֿאַלן אַ קלאָרע פּאָליטישע נטיה. די פּראָ־רוסישע קוואַלן באַנוצן זיך אויס מיט אַ נײַער געלעגנהייט צו פֿאַרדאַמען אוקראַיִנע, און די אַנטי־רוסישע אויסגאַבעס ווילן דווקא פֿאַרקלענערן דעם פֿאַקט, אַז אין דער הײַנטיקער אוקראַיִנע באַווײַזן זיך ווידער די „קלאַסישע‟ פּאָגראָמשטשיקעס. עס קאָן זײַן, אַז אין אַזעלכע סענסיטיווע סיטואַציעס בלײַבט אָביעקטיווקייט בלויז אַן אילוזיע.