מענטשן און געשעענישן

פֿון מאַריאָ ביז משהלע

From Mario to Moyshele

פֿון משהלע אַלפֿאָנסאָ

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אויף מאָרגן בין איך אַרײַנגעגאַנגען אין שיל, אָנגעטאָן אַ יאַרמלקע, און בין געזעסן פֿון הינטן. איך האָב גענומען אַ סידור אין האַנט, און כאָטש איך האָב ניט געקענט לייענען קיין איינציקן אות, האָב איך גערירט דאָס מויל און געמאַכט אַן אָנשטעל אַז איך קען אַלע העברעיִשע תּפֿילות. אין דער אמתן האָב איך זיך געפֿילט ווי אַ פֿיש אויף דער יבשה, אָבער ס׳איז פֿאָרט געווען אַ וויכטיקע דערפֿאַרונג פֿאַר מיר, ווײַל ס׳איז געווען מײַן ערשטע פֿאַרבינדונג מיט ייִדן. פֿריִער בין איך קיין מאָל ניט געווען אין אַ שיל — אפֿילו קיין מאָל ניט געזען קיין ייִד.

מיט עטלעכע יאָר שפּעטער האָב איך אָנגעהויבן גיין אין אַ קאַטוילישער מיטלשול פֿאַר ייִנגלעך, אָנגעפֿירט דורך מאָנאַכן. במשך פֿונעם צווייטן יאָר האָבן אַלע תּלמידים זיך געלערנט דעם „העברעיִשן טעסטאַמענט‟. אונדזער לערער איז געווען אַ גלח, דער פֿאָטער פּיו.

דעם ערשטן טאָג פֿונעם לימוד האָט ער אונדז געזאָגט: „דזשענטלמען, דאָס יאָר וועלן מיר זיך לערנען דעם העברעיִשן טעסטאַמענט. אפֿשר האָט איר באַמערקט אַז איך האָב ניט געזאָגט דעם ׳אַלטן׳ טעסטאַמענט. פֿאַרוואָס? ווײַל עס איז אַ באַליידיקונג צו אונדזערע ייִדישע ברידער און שוועסטער. ווען מע זאָגט ׳אַלטער׳ טעסטאַמענט, גיט עס אָנצוהערן אַז דער טעסטאַמענט, אין וועלכן די ייִדן גלייבן, איז פֿאַרעלטערט און שוין מער ניט גילטיק. אויס דרך-ארץ פֿאַרן ייִדישן פֿאָלק, וויל איך אַז איר זאָלט רופֿן דעם תּנ״ך נאָר דעם העברעיִשן טעסטאַמענט. און היות דער תּנ״ך איז געשריבן געוואָרן תּחילת אויף העברעיִש, און כּדי אָפּצוגעבן כּבֿוד אונדזערע ייִדישע שורשים און די העלדן פֿון דער ביבל, וועל איך אײַך לערנען דעם העברעיִשן אַלף-בית און ווי אַזוי צו לייענען טיילן פֿונעם תּנ״ך אויף העברעיִש.‟ פֿאָטער פּיו האָט פֿאַרענדיקט זײַן רעדע מיט די ווערטער: „ווען איך וואָלט ניט געוואָרן אַ גלח, וואָלט איך מסתּמא געוואָרן אַ רבֿ.‟

איך האָב זייער ליב געהאַט העברעיִש. עס האָט מיך דערנערטערט נאָך מער צו ייִדישקייט און שפּעטער איז עס מיר געקומען צו ניץ ווען איך האָב אָנגעהויבן זיך צו לערנען ייִדיש. צום סוף יאָר האָב איך געוווּנען די פּרעמיע פֿאַרן בעסטן תּלמיד אין העברעיִש. די פּרעמיע איז געווען אַ ווײַסע פֿיגור פֿון משה רבינו מיט די צען געבאָט אויף די הענט — געשריבן, פֿאַרשטייט זיך, אויף העברעיִש.

נאָך דער מיטלשול, האָב איך פֿאַרבראַכט בערך אַ יאָרצענדליק אין דער פֿרעמד — אין בראַזיל, איטאַליע, און שפּאַניע — לענדער אין וועלכע די ייִדישע באַפֿעלקערונג איז גאַנץ קליין. ווען איך האָב זיך אומגעקערט קיין מעמפֿיס, האָב איך ווידער אָנגעהויבן קלערן וועגן לערנען מער וועגן די ייִדן און דאָס מאָל — זיך אויך צו לערנען ייִדיש. איך האָב געקויפֿט אוריאל ווײַנרײַכס ווערטערבוך און אַ פּאָר ייִדיש-לערנביכער, און זיך באַמיט זיך צו לערנען ייִדיש אין גאַנצן אַליין. כ׳האָב אַפֿילו אַראָפּגעלאָדן אַ ייִדיש בוך פֿונעם וועבזײַטל פֿונעם ייִדישן ביכער-צענטער: „פֿון ביידע זײַטן געטאָ-מויער‟, געשריבן פֿון וולאַדקע פֿייגעלע פּעלטעל מיענדזיזשעצקין. כּמעט יעדעס וואָרט האָב איך געדאַרפֿט אויסזוכן, און איך האָב ווייניק פֿאַרשטאַנען.

כ׳האָב זיך אויך רעגיסטרירט אויף אַ „יודאַיִזם 101‟ קורס אין אַ שיל, אָבער איך בין נאָר געגאַנגען אַ פּאָר מאָל. ס׳האָט ניט געהאַט קיין זינען ווײַל כ׳האָב בכלל ניט געקענט קיין ייִדן. זײַן אַ ייִד באַדײַט זײַן אַ טייל פֿון אַ קהילה, און איך בין געווען אָן אַ קהילה, אָן אַפֿילו אַ ייִדישן בעקאַנטן.

אין 2013 האָב איך בעשלאָסן זיך איבערצוציִען קיין מיאַמי ביטש, און דאָס האָט ממש געביטן מײַן לעבן. איך האָב ענדלעך געהאַט די געלעגנהייט זיך אויסצולערנען ייִדיש און זיך צו דערנערטערן צו ייִדישקייט. צוויי מענטשן האָבן געהאַט אַ ריזיקע השפּעה אויף מײַן לעבן. דער ערשטער איז געווען גדליה ברײַער, דער פּרעזידענט פֿונעם קלוב „ייִדישע אַרטיסטן און פֿרײַנד‟. ער איז געווען דער ערשטער מענטש פֿון דער ייִדיש-וועלט מיט וועמען איך האָב זיך באַקענט.

גדליה האָט מיך געפֿרעגט צי איך וויל אַרבעטן מיט אים פֿרײַוויליק אין אַ ייִדישן מושבֿ-זקנים. יעדן ערבֿ-שבת איז ער געפֿאָרן אַהין, וווּ ער, מיט אַ גרופּע איבערגעגעבענע פֿרײַוויליקע, האָבן געפּראַוועט אַ קבלת-שבת. איך האָב מסכּים געווען און ס׳איז געווען אַ וווּנדערלעכע דערפֿאַרונג. מיר זענען געגאַנגען צו צווײ אָפּטיילן אינעם מושבֿ־זקנים, וווּ די מענטשן מיט אַלצהײַמער האָבן געוווינט, און נאָך דעם האָבן מיר געהאַט אַן אַלגעמיינע טרעפֿונג מיט די אַנדערע תּושבֿים פֿונעם מושבֿ-זקנים. דעמאָלט האָב איך טאַקע אָנגעהויבן זיך לערנען ייִדישע לידער, כּדי זיי צו זינגען יעדן ערבֿ-שבת. מיר האָבן אויך געזונגען לידער אויף העברעיִש, אָבער דאָס וויכטיקסטע פֿאַר מיר איז געווען די שבתדיקע צערעמאָניע: דאָס זינגען שלום-עליכם, מאַכן קידוש, זאָגן המוציא, אאַז׳׳וו. איך האָב געפֿילט דעם טעם פֿון אַן עכטער ייִדישער איבערלעבונג, נאָך איידער איך האָב געהאַט דעם מוט צו גיין אַליין אין שיל.