געשריבן אין חושך

Written in the Dark

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published October 02, 2016, issue of October 26, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אײנער פֿון די סאַמע געהײמניספֿולע דיכטער אינעם זאַמלבוך איז גענאַדי גאָר. אין זײַן יוגנט איז גאָר געװען נאָענט צום ציוניזם, און נאָך דער מלחמה איז ער באַקאַנט געװאָרן װי אַ שרײַבער פֿון װיסנשאַפֿטלעכער פֿאַנטאַסטיק. ערשט נאָך זײַן טױט אין 1981 האָט זײַן אײניקל אַנטדעקט אַ פֿאַרגעלט העפֿטל מיט לידער, װאָס האָבן געקלונגען גאַנץ װילד פֿאַר אַלע, װאָס האָבן געקענט גאָר בײַם לעבן. 

גאָרס לידער שילדערן דעם טױט און צעפֿאַל מיט קאַלטער און געלאַסענער אָפּגעפֿרעמדקײט. די גופֿים פֿון זײַנע טױטע קרובֿים און באַקאַנטע װערן אַ געװײנטלעכער טײל פֿון דער װאָכעדיקער שטאָטישער לאַנדשאַפֿט. װאַרטנדיק אױף זײַן אײגענעם טױט, װאָס װעט אים נעמען צוזאַמען מיט אַלע אַנדערע תּושבֿים פֿון דער שטאָט, פֿאַרלירט דער דיכטער בהדרגה זײַן מענטשלעכן דמות: „איך בין אַ שטומער. איך בין שױן אַ גאָרנישט און איך לױף צו גאָרנישט. איך בין שױן קײנער און איך אײַל זיך צו קײנעם‟. אַבסורדישקײט און סוררעאַליזם, װאָס אין אַנדערע אומשטאַנדן זײַנען געװען אַ מין קינסטלערישע שפּראַך־שפּיל, זײַנען דאָ דער אײנציקער אַדעקװאַטער קינסטלערישער מכשיר פֿאַר שילדערן די שרעקלעכע טאָג־טעגלעכע װירקלעכקײט.

אַ פֿאַרגלײַכיקע שטודיע פֿון דער לענינגראַדער בלאָקאַדע־ליטעראַטור און די ייִדישע געטאָ־כּתבֿים װאָלט אַנטפּלעקט װיכטיקע פּאַראַלעלן. אײניקע געשטאַלטן אין די לענינגראַדער לידער זײַנען ענלעך צו די חלומות, װאָס רחל אױערבאַך האָט פּרטימדיק פֿאַרפֿיקסירט אין אירע געטאָ־טאָגביכער. דעם 11טן יוני 1942 האָט זי פֿאַרשריבן: „מיר האָט זיך געחלומט, אַז װידער אַ מאָל איז געשטאָרבן מײַן פֿאָטער, און מען האָט אים װידער אַ מאָל געבראַכט צו קבֿורה.‟ דער דאָזיקער חלום מאַטערט זי אױס, װײַל „טאָג אײַן, טאָג אױס שטאַרבט מײַן פֿאָטער פֿון דאָס נײַ‟. אױערבאַך האַלט חלומות פֿאַרן „שאַרפֿן און טרעפֿלעכן כּלי‟ פֿאַר פֿאַרכאַפּן דעם עצם פֿון דער קאָשמאַרישער װירקלעכקײט. עס איז מעגלעך אַז אױערבאַכס פּײַנלעכע אױסטײַטשונגען פֿון אירע חלומות אין װאַרשעװער געטאָ מעגן דינען װי אַ שליסל צו דער קאָשמאַרנער אַבסורדישער לאָגיק פֿון דער לענינגראַדער בלאָקאַדע־דיכטונג. 

דער ליטעראַטור־פֿאָרשער איליאַ קוקולין פֿאַרסך־הכּלט אין זײַן נאָכװאָרט דעם קולטורעלן באַטײַט פֿון די לידער אין „געשריבן אין חושך‟: „די מחברים אינעם דאָזיקן באַנד האָבן געשאַפֿן, אין די אוממענטשלעכע באַדינגונגען, אַ נײַע עסטעטיק פֿאַרן פֿאָרשטעלן די ענדלאָזיקע יסורים סײַ פֿונעם קאָלעקטיװן גוף סײַ פֿון יחידישע גופֿים‟. אין זײערע װערק האָבן זײ בגװאַלד איבערגעאַנדערשט דעם סאַמע עצם פֿונעם טראַדיציאָנעלן אײראָפּעיִשן הומאַניזם. עס איז מערקװירדיק, אַז ערשט איצט הײבט מען אָן משׂיג צו זײַן דאָס טיפֿעניש פֿון דער דאָזיקער קולטורעלער טראַנספֿאָרמאַציע.