ייִדיש ווערט דרייסטער און מער „סעקסי‟

Yiddish Gets Bolder — And Sexier

Yehuda Blum

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published November 30, 2016, issue of November 23, 2016.

אין 1981, ווען איך האָב ערשט אָנגעהויבן אַרויסגיין מיט מײַן מאַן, לייבל, האָב איך איין מאָל באַמערקט, אַז איך האָב בדעה צו רעדן מיט מײַנע קינדער אויף ייִדיש. לייבל, אַ פּוילן־געבוירענער וואָס איז ערשט לעצטנס געהאַט געקומען קיין אַמעריקע, האָט מיך אָנגעקוקט אַ פֿאַרחידושטער, און געפֿרעגט: „פֿאַר וואָס ווילסטו זיי דערציִען אין אַ שפּראַך פֿון זקנים?‟

נאָך אַזאַ זאָג האָב איך זיך שיִער נישט צעגאַנגען מיט אים, אָבער צוריקגערעדט, וואָס איז ער געווען שולדיק? אין יענע יאָרן זענען ס׳רובֿ פֿון די ייִדיש־רעדער (מחוץ די חסידישע קרײַזן) טאַקע געווען ייִדן אין די פֿופֿציקער און נאָך עלטער. ס׳רובֿ ראָמאַנען אויף ייִדיש האָבן אָנגעשריבן מענטשן געבוירן בײַם אָנהייב פֿון צוואַנציקסטן יאָרהונדערט און די ביכער האָבן געשילדערט אַ וועלט וואָס איז מער נישטאָ. במילא האָבן מערסטע הי־געבוירענע יונגע לײַט נישט באַטראַכט ייִדיש ווי זייער שפּראַך; זיי האָבן געענטפֿערט די ייִדיש־רעדנדיקע קרובֿים — שוין אָפּגערעדט זייערע פֿרײַנד — בלויז אויף ענגליש (אָדער פּויליש, העברעיִש, אאַז״וו).

הײַנט איז דער מצבֿ, צום גליק, אַ גאָר אַנדערער. אין אַמעריקע, אייראָפּע און ישׂראל, האָבן אַ צאָל מענטשן, אַרײַנגערעכנט יונגע לײַט, „אַנטדעקט‟ די ייִדישע שפּראַך, מוזיק און ליטעראַטור, און אָנגעהויבן אײַנגלידערן די אָ עלעמענטן אין זייער אייגענער ייִדישער אידענטיטעט. דער רעזולטאַט איז אַז די „שפּראַך פֿון די זקנים‟ הייבט אָן אַלץ מער אָפּצושפּיגלען דעם הײַנטיקן יוגנטלעכן וועלטבאַנעם — גלײַך מיט אַלע שפּראַכן.

במשך פֿון די לעצטע צוויי חדשים האָבן זיך באַוויזן צוויי בולטע בײַשפּילן פֿון דעם פֿענאָמען. אין סעפּטעמבער האָט סאָסיע פֿאַקס, אַ גראַדויִר־סטודענטקע בײַם ניו־יאָרקער אוניווערסיטעט, אָנגעהויבן אַ פֿעמיניסטישן „פּאָדקאַסט‟ אויף ייִדיש. יעדער קאַפּיטל הייבט זיך אָן מיט אַן אויסצוג פֿון אַן ענגליש ליד, פֿילם אָדער טעלעוויזיע־פּראָגראַם, וואָס גיט אָנצוהערן וועגן דער הויפּטטעמע פֿון יענעם קאַפּיטל. בײַ די וואָס באַטראַכטן ייִדיש ווי אַ לשון פֿון נאָסטאַלגיע און „אומשולדיקייט‟, קאָנען די אויסצוגן אַרויסרופֿן אַ שטיקל שאָק ווײַל סאָסיע מעקט נישט אָפּ, און שטעלט נישט אַרײַן קיין „פּיפּס‟, ווען עס דערהערט זיך אינעם ליד אָדער אין דער סצענע אַ „שמוציק‟ וואָרט.

דערצו רעדט מען אויף דער פּראָגראַם וועגן זייער אינטימע טעמעס. אינעם פֿערטן קאַפּיטל, למשל, אינטערוויויִרט זי אַ ייִדיש־רעדנדיקע הייבאַם, ציפּע אַנגעלסאָן, וועגן אַ צאָל פֿרויען־ענינים, אַרײַנגערעכנט די פֿאַרשידענע מינים קינדל־קאָנטראָל, וואָס אַ פֿרוי קען הײַנט ניצן. סאָסיע באַטאָנט אַפֿילו, אַז זי אַליין ניצט אַ דיאַפֿראַם. דאָס איז, דאַכט זיך, דאָס ערשטע מאָל וואָס איך האָב אַ מאָל געהערט ווי מע רעדט עפֿנטלעך וועגן אינטימע טעמעס אויף ייִדיש. כאָטש געוויסע מענטשן פֿילן זיך אפֿשר אומבאַקוועם הערנדיק אַזוינע עפֿנטלעכע שמועסן אויף ייִדיש, רופֿט עס בײַ אַנדערע זיכער אַרויס אַ פֿרייד, וואָס, סוף־כּל־סוף, האָט ייִדיש געפֿונען אַ קול בײַם יונגן דור.

אַ צווייטער משל, וווּ ייִדיש נעמט אָן אַ הײַנטיקן לבֿוש, קען מען הערן און זען אין דניאל קאַהנס ייִדישער איבערזעצונג פֿון לענאַרד כּהנס „הללויה‟. דאָס איז אַ ליד וואָס דניאל האָט הײַיאָר געהאַט איבערגעזעצט נאָכן פֿאַרלאַנג פֿונעם ייִדישן קולטור־פֿעסטיוואַל „קלעזקאַנאַדע‟. ס׳איז זיכער נישט געווען קיין לײַכטע אויפֿגאַבע, ווײַל דאָס איבערזעצן פֿון ענגליש אויף ייִדיש איז דאָך אַ סך שווערער ווי פֿון ייִדיש אויף ענגליש.