ייִדישע שרײַבער טענהן שוין לאַנג אַז „שוואַרצע זענען אויך חשובֿ”

Yiddish Writers Affirmed Long Ago That Black Lives Matter


פֿון מאַרק קאַפּלאַן*

Published December 01, 2016, issue of November 23, 2016.

עד־היום װײסט מען אויף זיכער צװײ פּרטים װעגן דעם נײַעם טראָמפּ־רעזשים: ער באַקרעפֿטיקט די ראַסיסטן, און ער באַגײַסטערט די אַנטיסעמיטן.

װי עס וועט אויסזען טראָמפּס „פֿאַרשענערטע און פֿאַרבעסערטע” אַמעריקע, האָט מען קלאָר געזען דעם פֿאַרגאַנגענעם שבת נאָך הבֿדלה, װען די „נאַציאָנאַלע פּאָליטיק־אינסטיטוט‟, אַן „אַלט־רײַט” [אַן אייפֿעמיזם פֿאַר עקסטרעם־רעכטע] אָרגאַניזאַציע האָט געהאַלטן אַ קאָנפֿערענץ אין שטאָט װאַשינגטאָן, און איר אָנפֿירער, ריטשאַרד ב. ספּענסער — װאָס, צו 38 יאָר, זעט אױס װי גאָרנישט מער װי דער לעצטער צענערלינג אין אַמעריקע — האָט געהאַלטן אַן איצט טרויעריק באַרימטע רעדע, אָנגעפּיקעװעט מיט נאַציסטישע סאַלוטן און געשרײען פֿון „הײַל טראָמפּ.”

װי אַלע אַספּעקטן פֿון דער טראָמפּ־װעלט, האָט אַפֿילו דער „אַפּאָקאָליפּס‟ אַ ביליק געפֿיל: בשעת ספּענסער האָט גערעדט איבער אַ ים פֿון אומגעלומפּערטע פֿריזורן און מגושם־גראָבע פּאַרשוינען, האָט דער ספּענסער, אויף װעמען דער פּרעסטיזש זעט אױס אַזױ קרום װי דער קראַװאַט װאָס ער האָט געטראָגן, אױסגעזען ממש ווי אַ בר־מצווה בחור װאָס לײענט זײַן דבֿר־תּורה פֿאַרן שפּיגל.

מע דאַרף נישט קיין דאָקטאָראַט אין געשיכטע כּדי צו פֿאַרשטײן װיפֿל פֿון יענעם מאַניפֿעסט איז פּראָסט־פּשוט פֿאַלש און אַבסורד. אײן פֿראַזע, אָבער, הילכט אָפּ אויף אַן אופֿן װאָס דער רעדנער האָט מסתּמא זיך נישט געריכט. באַשרײַבנדיק די װײַסע „ראַסע” ווי „קינדער פֿון דער זון” — מן־הסתּם אַ פּאַראַפֿראַזע פֿון פֿרידריך ניטשע, װעמענס חוש פֿאַר איראָניע ער, אַזױ װי די פֿריִערדיקע נאַציס אין משך פֿונעם לעצטן יאָר־הונדערט, האָט נישט פֿאַרשטאַנען — דערמאָנט אונדז ספּענסער אין נאָך אַ געפֿערלעכן אַנטיסעמיט, דער אַפֿראָצענטרישער פּראָפֿעסער לענאַרד דזשעפֿריס. מיט אַ װיסנשאַפֿטלעכער אױסגעהאַלטנקײט האָט דזשעפֿריס, אין די אָנהייב 1990ער יאָרן, באַצייכנט מענטשן פֿון אַפֿריקאַנער אָפּשטאַם ווי „זון־מענטשן”, און די אָפּשטאַמיקע פֿון אייראָפּע — ווי „אײַז־מענטשן.” װען סײַ װײַסע, סײַ שװאַרצע קענען בײדע זײַן די קינדער פֿון דער זון, הײסט עס, אַז אַלצדינג מײנט אַלצדינג, און גאָרנישט באַטײַט גאָרנישט; אַ הפֿקר־װעלט…

אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אָבער גאַנץ פֿאָרױסזעעװדיקן אופֿן, זענען דזשעפֿריס און ספּענסער אײגנטלעך אויפֿן זעלבן צד פֿון אַ קולטור־קריג װאָס האַלט אין ברענען דורך דער גאַנצער אַמעריקאַנער געשיכטע, און װאָס — אין מאָמענטן פֿון קריזיס — צעפֿלאַקערט זיך אין אַ שׂריפֿה. דער „קולטורקאַמף” פֿירט זיך נישט צװישן װײַסע און שװאַרצע, אָדער קריסטן און מוסעלמענער, אָדער היגער און אימיגראַנטן, נישט געקוקט אויף װיפֿל ספּענסער אָדער טראָמפּ אַלײן שטעלט דעם קאַמף פֿאָר אַזױ. עס איז אין דער אמתן אַ געראַנגל צװישן צוויי צדדים: די מענטשן װאָס גלײבן אַז אַמעריקע זאָל זײַן אַן אָפֿענע געזעלשאַפֿט באַזירט אויף געזעצן און בשותּפותדיקע אינסטיטוציעס, און די מענטשן װאָס האַלטן אַז אַמעריקע איז אַ געמײנשאַפֿט באַזירט אויף דער גענעטיק. אָבער קײן מאָל נישט אינעם לעצטן יאָרהונדערט האָט עס אויסגעזען ווי דער צװײטער צד נעמט דעם אױבן־אָן, און קײן מאָל האָט אַ דעמאַגאָג מיט נײַן מאָס רײד אַזױ װי ספּענסער נישט אַזוי געשטימט מיט דער רעגירונג װי הײַנט־צו־טאָג.

דאָס געראַנגל איז אַ קאַמף אין װעלכן די אַמעריקאַנער ייִדן האָבן אַ קלאָרע מאָראַלישע ראָלע צו שפּילן. מיט הונדערט יאָר צוריק, אײדער עס האָט זיך געשאַפֿן די אימיגראַציע־געזעצן װאָס האָבן מיט דער צײַט פֿאַרווערט די ייִדישע אימיגראַנטן זיך צו באַזעצן אין אַמעריקע — דווקא אין אַ מאָמענט װען זײ האָבן צום מערסטנס געדאַרפֿט אַ מקום־מיקלט — איז די פֿראַגע, װער ס׳איז אַן „עכטער אַמעריקאַנער‟, און װאָס פֿאַר אַ געזעלשאַפֿט אַמעריקע זאָל זײַן, געווען אַ ברענענדיקע קשיא. דאָס איז געווען אַ צײַט פֿון לינטשערײַ — די אַזוי־גערופֿענע טױטשטראָף פֿון אַפֿראָ־אַמעריקאַנער (און, אין אײן בײַשפּיל, דעם אַמעריקאַנער ייִד לעאָ פֿראַנק), דורכגעפֿירט פֿון אַ ווילדן המון אָן קיין לעגאַלן מישפּט. צום מערסטנס זענען די לינטשערײַען פֿאָרגעקומען אין די דרומדיקע שטאַטן פֿון דער אַמאָליקער קאָנפֿעדעראַציע.