ייִדן און אוקראַיִנער: אַ דראַמע װאָס איז טױזנט יאָר אַלט

Jews and Ukrainians: A Thousand-Year-Old Drama

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 18, 2016, issue of December 28, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ניט געקוקט אױף אַלע מניעות, האָט דאָס ייִדישע לעבן געבליט אין אוקראַיִנע אין משך פֿון פֿיר הונדערט יאָר, ביזן חורבן. דאָ איז געבױרן געװאָרן די חסידישע באַװעגונג און די מאָדערנע ייִדישע ליטעראַטור; פֿון אוקראַיִנע שטאַמען באַרימטע שרײַבער, קינסטלער, דענקער און פּאָליטיקער, װאָס האָבן זיך קונה־שם געװען אין דער ייִדישער, העברעיִשער, רוסישער, דײַטשישער, פּױלישער, אַמעריקאַנער װי אױך אין דער אוקראַינישער קולטור; אַזעלכע װי יצחק באַבעל, יוסף ראָט, ברונאָ שולץ, און להבֿדיל לעאָן טראָצקי. שטעלט זיך אַ פֿראַגע: װאָס איז עס געװען אַזױנס אין אוקראַיִנע, װאָס האָט דערמוטיקט ייִדן צו אַזאַ אַקטיװיטעט און שעפֿערישקײט?

לײדער בלײַבט די דאָזיקע פֿראַגע מחוץ דעם גערעם פֿונעם נײַעם בוך. אַ היפּשער טײל פֿונעם טעקסט איז אָנגעשריבן אינעם סטיל פֿון „װיקיפּעדיע”, װי אַ מין טרוקן־פֿאַקטישע כראָנאָלאָגיע. קולטור װערט פֿאָרגעשטעלט גאַנץ קנאַפּ, און די באַהאַנדלונג פֿון דער ליטעראַטור איז ביז גאָר נעבעכדיק. מען באַקומט ניט קײן טעם פֿון דעם אײגנאַרטיקן זאַפֿטיקן סטיל פֿון מענדעלע און שלום־עליכם, שױן אָפּגערעדט פֿון דוד בערגעלסאָן. דער נסתּר װערט דערמאָנט בלױז אײן מאָל אין דער רײ מיט אַנדערע יידישע מחברים, בעת איציק קיפּניס האָט זיך ניט זוכה געװען אַפֿילע אײן דערמאָנונג. אַנשטאָט דעם לײענט מען װעגן עטלעכע װײניק־באַקאַנטע ייִדישע מחברים, װאָס האָבן געשריבן אױף אוקראַיִניש. עס איז דאַכט זיך שױן ניט קײן חידוש, אַז דװקא ליטעראַטור קאָן דינען װי אַ װיכטיקער היסטאָרישער מקור, װאָס זאָגט צומאָל מער װי די אָפֿיציעלע דאָקומענטן װעגן דעם עבֿר.

אוקראַיִנע האָט געשפּילט אַ היפּשע ראָלע אינעם ייִדישן קאָלעקטיװן כּח־הדמיון, אין ליטעראַטור און קונסט. דװקא אינעם דאָזיקן מאַטעריאַל איז כּדאי זוכן די װאָרצלען פֿונעם ייִדישן און העברעיִשן מאָדערניזם, און ניט נאָר אין מיזרח־אײראָפּע נאָר אױך אין מערבֿ־אײראָפּע, אַמעריקע און ארץ־ישׂראל, בײַ „די יונגע”, איציק מאַנגער, אורי־צבֿי גרינבערגן, חיים הזז. יעדער אײנער האָט געשילדערט אוקראַיִנע אױף זײַן אײגענעם אופֿן, צומאָל זיס־נאָסטאַלגיש װי מאַני־לײב; צומאָל ביטערלעך־בײזלעך, װי משה־לײב האַלפּערן. די בילדערישע קונסט, בפֿרט די שעפֿערישקײט פֿון „קולטור־ליגע”, האָט יאָ באַקומען מער אױפֿמערק אינעם בוך, אָבער אױך דאָ זײַנען פֿאַרבליבן געװיסע בלױזן.

דאָס ייִדיש־אוקראַיִנישע צוזאַמענלעבן גײט װײַטער. אין דעם זין איז אוקראַיִנע אַ יוצא־דופֿן צװישן מיזרח־אײראָפּעיִשע אײראָפּעיִשע לענדער. אָפֿיציעל איז די ייִדישע באַפֿעלקערונג דאָ אַרום אײן הונדערט טױזנט נפֿשות, אָבער ייִדן און ייִדישע אָרגאַניזאַציעס זײַנען אַקטיװ פֿאַרטאָן אין דער װירטשאַפֿט, דער פּאָליטיק און דער קולטור. ניט תּמיד גײט דאָס גלאַט. עס זײַנען דאָ אַ היפּשע צאָל אַנטיסעמיטן, אָבער דאָס איז ניט קײן נײַעס אין דער לאַנגער געשיכטע פֿון ייִדן אין אוקראַיִנע. װאָס איז אָבער יאָ חשובֿ, איז דער אײגנאַרטיקער כאַראַקטער פֿון אוקראַיִנער ייִדנטום, זײער שעפֿערישע אַקטיװיטעט און חיות. דאָס צוזאַמענלעבן גײט װײַטער, און כּדי בעסער צו פֿאַרשטײן זײַנע װאָרצלען דאַרף מען זיך גוט צוקוקן און צוהערן צו דער רײַכער קולטורעלער ירושה פֿונעם אוקראַיִנער ייִדנטום.