אַ ייִדישער פֿידל פֿאַרכּישופֿט

The Magic of a Yiddish Violin

יובֿל וואַלדמאַן
יובֿל וואַלדמאַן

פֿון באָריס סאַנדלער

Published December 28, 2016, issue of December 28, 2016.

דעם 21סטן דעצעמבער האָט אין ייִוואָ געשפּילט דער באַקאַנטער פֿידלער יובֿל וואַלדמאַן. די קאָנצערט־פּראָגראַם, געווידמעט זײַן 70־יאָריקן יוביליי האָט געטראָגן דעם נאָמען „ייִדישער פֿידל”.

מיט עטלעכע טעג פֿריִער האָב איך זיך געטראָפֿן מיט יובֿל וואַלדמאַן בײַ אים אין דער היים. אין אַ קאַלטן טאָג בײַ אַ גלעזל טיי (ייִדישע משקה) האָט דער שמועס זיך אַ לאָז געטאָן, ווי געשמירט. מיר געהערן צו איין מוזיקאַלישן דור. דאָס מיינט, אַז איך, וואָס כּמעט פֿערציק יאָר פֿון מײַן לעבן האָב איך אָפּגעגעבן פֿידלערײַ, בין געוואַקסן אונטער די זעלבע מוזיקאַלישע שטערן. איין אונטערשייד: פֿאַר מיר זײַנען די גרויסע פֿידלערס, ווי אײַזיק סטערן, פּינחס צוקערמאַן, הענריך שערינג און אַנדערע געווען טאַקע ווײַטע שטערן; זייער שפּילן האָב איך געקאָנט הערן נאָר אויף די פּלאַטעס. פֿאַר יובֿלן זײַנען זיי געווען אַ טייל פֿון זײַן ווירקלעכקייט.

יובֿל וואַלדמאַן איז געבוירן געוואָרן אין לעמבערג אין 1946. לעמבערג, ווי באַוווּסט, האָט פֿאַרן שליסן דעם אָפּמאַך צווישן נאַצי־דײַטשלאַנד און סאָוועטן־פֿאַרבאַנד געהערט צו פּוילן. דער פֿאַקט האָט שפּעטער, שוין נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה, געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אינעם גורל פֿון טויזנטער פּוילישע ייִדן. דאָרט, אין לעמבערג, זײַנען זיך צונויפֿגעגאַנגען די לעבנס־וועגן פֿון יובֿלס קומעדיקע טאַטע־מאַמע. 

פֿאַרשטייט זיך, אַז זייער זון האָבן די עלטערן אָנגערופֿן נישט יובֿל, נאָר וולאַדימיר. דעם נאָמען יובֿל האָט דאָס ייִנגעלע באַקומען שפּעטער, און וועגן דעם וועל איך דערציילן באַזונדער. זײַן מוזיקאַלישע דערציִונג האָט דער קליינער וולאַדימיר אָנגעהויבן בײַ זעקס יאָר אויף פֿאָרטעפּיאַנע; אָבער אין אַ יאָר אַרום איז ער אַריבער זיך צו לערנען שפּילן פֿידל, און אָנגענומען געוואָרן אין דער שול פֿאַר באַזונדערס טאַלאַנטירטע קינדער אויף גאָרקיס נאָמען.

שפּעטער מיט דרײַ יאָר טרעט דער יונגער פֿידלער אויף אויף דעם ראַדיאָ. אין יענע יאָרן איז עס געווען אַ גרויס געשעעניש. נאָר אײַנגעקריצט האָט זיך אין זכּרון אויפֿן גאַנצן לעבן אַן אַנדער געשעעניש — די טרעפֿונג מיטן גרויסן סאָוועטישן פֿידלער דוד אויסטראַך. וולאַדימיר האָט פֿאַר אים געשפּילט, און אויסטראַך האָט אים פֿאַרבעטן צו קומען קיין מאָסקווע זיך לערנען. אָבער צו יענער צײַט האָבן וולאַדימירס עלטערן, ווי פּוילישע בירגער, שוין געהאַט אַנדערע פּלענער. אין 1956 פֿאָרן זיי אַרויס קיין פּוילן, און גאָר אין גיכן — קיין ישׂראל.

אין ישׂראל אין יענע יאָרן האָט מען קיין האָניק נישט געלעקט. די עלטערן האָט מען געשיקט קיין באר־שבֿע. וועגן לערנען זיך שפּילן פֿידל האָט מען דערווײַל פֿאַרגעסן. כּדי דער זון זאָל וואָס גיכער אַרײַן אינעם ישׂראל־לעבן, זיך אויסלערנען די שפּראַך, און בכלל האָבן אַ מער זאַטן ביסן, האָט מען אים געשיקט צו די קרובֿים אינעם קיבוץ יד־מרדכי. צו יענער צײַט איז קיין באר־שבֿע געקומען דער געוועזענער פּרעמיער משה שרת, זיך צו באַקענען מיטן לעבן פֿון די נײַע עולים. בשעת דער טרעפֿונג האָט וולאַדימירס מוטער דערציילט, אַז זי האָט אַ זון, אַ טאַלאַנטירט ייִנגעלע, אָבער זי ווייסט נישט וואָס צו טאָן מיט אים. שרת האָט פֿאַרשריבן אַלע פּרטים, און דורך־אַגבֿ באַמערקט, אַז אַ ישׂראל־קינד דאַרף טראָגן אַן עכטן ישׂראלדיקן נאָמען — יובֿל, למשל. פֿאַר וואָס גאָר „יובֿל”? ווײַל אינעם תּנך ווערט יובֿל דערמאָנט ווי דער באַשאַפֿער פֿון מוזיקאַלישע אינסטרומענטן, באַזונדערס, די האַרף און פֿלייט.