ייִדישע רויזנקראַנצן?

Jewish Rosaries?


פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 17, 2017, issue of January 27, 2017.

צי מעג אַ ייִד זיך באַנוצן מיט אַ רויזנקראַנץ (rosary)? אָט אַזאַ פֿראַגע האָט בײַ מיר געפֿרעגט אַ באַקאַנטער, וועלכער אינטערעסירט זיך מיט כּלערליי סאָרטן הײַנטצײַטיקע נישט־ייִדישע שיטות פֿון מעדיטאַציעס. אויף געוויסע וועבזײַטן, אַרײַנגערעכנט דעם „אַמאַזאָן‟, ווערן פֿאַרקויפֿט רויזנקראַנצן מיט אַ ייִדישן טעם.

אין נישט־ייִדישע טראַדיציעס, אַרײַנגערעכנט בודיזם, סופֿיזם און מיסטישע שטראָמען פֿון קריסטלעכקייט, איז פֿאַרשפּרייט דער פּשוטער מכשיר מיט קרעלן, וואָס העלפֿט צו ציילן די איבערגעחזרטע תּפֿילות. אין דער ייִדישער וועלט, זענען סופֿי־וואַריאַנטן פֿון אַזעלכע מכשירים געווען באַקאַנט אין אַ טייל מיזרחדיקע לענדער, אַרײַנגערעכנט איראַק. א צאָל פֿירמעס מיט אַ טעם פֿון „ניו־איידזש‟ לייגן פֿאָר ייִדישע רויזנקראַנצן מיט אַ מגן־דוד אָדער אַ „כאַמסאַ‟ אַנשטאָט אַ צלם אינעם צענטער. אין אַ טייל פֿרומע קהילות קאָן אָבער אַזאַ באַצירונג אויסרופֿן אַ שאָק צוליב קאַטוילישע קאָנאָטאַציעס. צי זענען אָבער אין ייִדישקייט פֿאַראַן טראַדיציעס, וווּ אַ רויזנקראַנץ וואָלט געקאָנט טאַקע צו נוץ קומען?

נישט לאַנג צוריק, ווען איך האָב ממלא־מקום געווען די ראָלע פֿונעם רבֿ אין אַ חסידישער שיל, האָב איך דערציילט דעם עולם, אַז ווען מיר זאָגן דעם פּסוק „ה׳ שׂפֿתי תּפֿתּח ופֿי יגיד תּהילתך‟ בײַם דאַוונען שמונה־עשׂרה, מיינט עס על־פּי חסידיות, אַז מיר בעטן דעם אייבערשטן אַליין מתפּלל צו זײַן דורך אונדז. „עפֿן מײַנע ליפּן, רבונו־של־עולם, און מײַן מויל וועט זאָגן דײַן לויב־געזאַנג‟.

הגם אַזאַ אָפּטײַטש פֿונעם באַקאַנטן פּסוק געפֿינט זיך אין קלאַסישע חסידישע ספֿרים, האָבן קריטיש־געשטימטע מתפּללים זיך אָפּגערופֿן, אַז אַזאַ צוגאַנג צום דאַוונען שמעקט, כּלומרשט, מיט פֿרעמדע גוייִשע רעליגיעס. כּלומרשט, מוז מען פּשוט זאָגן צוזאַמען מיטן עולם די נייטיקע ווערטער פֿונעם סידור, כּדי יוצא צו זײַן – און שוין. ס׳איז אמת, אַז אין די אַמאָליקע אַלטע צײַטן פֿלעגן גרויסע בעלי־עבֿודה פֿאַרברענגען אַ שעה אין מיקווה מיט גרויסע כּוונות און דערנאָך געדאַוונט שעהען־לאַנג בהתפּעלות; אין דער הײַנטיקער תּקופֿה באַשטייט אָבער די עיקר־עבֿודה אינעם פֿאָלגן דעם שולחן־ערוך, געבן צדקה און מפֿרנס זײַן די משפּחה. בלויז „משוגעים‟ פֿאַרנעמען זיך הײַנט מיט כּוונות־התּפֿילה.

אין דער אמתן, ווערט די דאָזיקע כּוונה פֿונעם פּסוק „ה׳ שׂפֿתי תּפֿתּח‟ געבראַכט אין די חסידישע ספֿרים דווקא ווי אַ פּשוטע עצה צו אַנטפּלעקן דעם געטלעכן כּוח אין די תּפֿילה־ווערטער. אין פֿאַרגלײַך מיט עקסטרעם קאָמפּליצירטע סידורים, וווּ יעדעס וואָרט איז באַגלייט מיט צענדליקער מיסטישע שמות און טיפֿע קבלה־ענינים, איז גרינג צו האָבן אין זינען, אַז דער רבונו־של־עולם אַליין באַטייליקט זיך אינעם דאַוונען.

אין רוסלאַנד וווינט איינער אַ גלח, אַ פּאָפּולערער בלאָגער, מיטן נאָמען אַנדריי בערמאַן, וועלכער האָט געוווּנען אַ סקאַנדאַליעזע רעפּוטאַציע צוליב לינקע פּאָליטישע נטיות – אַ זעלטנקייט צווישן די גלחים, וואָס זענען, געוויינטלעך, געשטימט קאָנסערוואַטיוו־רעכט. זײַענדיק אַ זון פֿון אַ ייִדישן טאַטן, חבֿרט ער זיך מיט ייִדן און אינטערעסירט זיך מיט קבלה. דעם 6טן יאַנואַר, אַ טאָג פֿאַרן פּראַוואָסלאַוונעם ניטל, האָט ער גאַנץ ריכטיק באַמערקט אויף זײַן „פֿייסבוק‟־זײַט, אַז די מיטסישע פּראַקטיק פֿונעם גרויסן שפּאַנישן מקובל רבי אַבֿרהם אַבולעפֿיה קלינגט גאַנץ ענלעך צום גריכיש־קריסטלעכן „העזיכאַזם‟; אַ טייל מאָנאַכן דערגרייכן מיסטישע דערפֿאַרונגען דורכן איבערחזרן געוויסע תּפֿילות טויזנטער מאָל אַ טאָג. אַבולעפֿיה באַשרײַבט אין זײַנע ספֿרים ענלעכע פּראַקטישע מעטאָדן, וואָס דערמעגלעכן אַרײַנצופֿאַלן אין אַ נבֿיאיִשן עקסטאַז; ער פֿאַררופֿט זיך אָבער בפֿירוש אויף אַן אַנדער גײַסטיקער טראַדיציע – דער מוסולמענישער סופֿיזם.