פּױלישער גלות אין ארץ־ישׂראל

Polish Exile in the Land of Israel

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published March 26, 2017, issue of March 29, 2017.

אין 1941, באַלד נאָך דײַטשלאַנדס אינװאַזיע פֿון סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, האָט סטאַלין דערלױבט צו פֿאָרמירן אַ פּױלישע אַרמײ פֿון פּױלישע סאָלדאַטן און אָפֿיצירן, װאָס זײַנען געזעסן אין סאָװעטישע תּפֿיסות און לאַגערן.

װען דער סאָװעטן־פֿאַרבאַנד און הילטערס דײַטשלאַנד האָבן צעטײלט פּױלן אין 1939, האָבן די סאָװעטן אַרעסטירט הונדערטער טױזנטער פּױלישע בירגער. העכער װי צװאַנציק טױזנט אָפֿיצירן זײַנען דערשאָסן געװאָרן דורך דער סאָװעטישער געהײם־פּאָליצײ אין קאַטין און אַנדערע ערטער, און די פֿאַרבליבענע זײַנען געװאָרן צעזײט און צעשפּרײט איבער תּפֿיסה־לאַגערן איבער די רחבֿות פֿון דער ריזיקער סאָװעטישער אימפּעריע. איצט זײַנען זײ פּלוצעם באַרפֿרײַט געװאָרן און האָבן באַקומען אַ דערלױבעניש צו פֿאַרלאָזן די סאָװעטישע טעריטאָריע דורך איראַן, װוּ זײַערע חיילות זײַנען געװאָרן אַ טײל פֿון דער בריטישער אַרמײ.

דורך איראַן, איראַק און סיריע איז די פּױלישע אַרמײ מיט גענעראַל װלאַדיסלאַװ אַנדערס בראָש דערגאַנגען קײן פּאַלעסטינע, װוּ מען האָט זי אָרגאַניזירט און אױסגעשולט. אײניקע אָפּטײלן פֿון דער דאָזיקער אַרמײ האָבן זיך באַטײליקט אין די מיליטערישע אָפּעראַציעס אין צפֿון־אַפֿריקע און איטאַליע, אָבער אַ געװיסע צאָל אָפֿיצירן זײַנען פֿאַרבליבן אין ארץ־ישׂראל ביזן סוף פֿון דער מלחמה.

צװישן זײ זײַנען געװען באַקאַנטע פּױלישע ליטעראַטן װי דער דיכטער װלאַדיסלאַװ בראָנעװסקי און דער זשורנאַליסט יוזעף טשאַפּסקי. צװישן 1943 און 1945 איז ארץ־ישׂראל געװאָרן אַ װיכיקטער צענטער פֿון דער פּױלישער קולטור, מיט אײגענער פּרעסע און פֿאַרלאַגן. סך־הכּל זײַנען דאָ אַרױס העכער װי אײן הונדערט פּובליקאַציעס אױף פּױליש.

די װײניק־באַקאַנטע געשיכטע פֿונעם פּױלישן שעפֿערישן אױפֿבלי אין ארץ־ישׂראל װערט באַהאַנדלט אינעם בוך, װאָס איז אַרױס אױף רוסיש אינעם מאָסקװער־ירושלימער פֿאַרלאַג „גשרים‟: „פּױלישע מוזעס אינעם הײליקן לאַנד. די אַרמײ פֿון גענעראַל אַנדערס: אָרט, צײַט, קולטור (1942–1945)”. די מחברין פֿונעם בוך, ד״ר װאַלענטינאַ בריאָ, האָט געלערנט אינעם װילנער אוניװערסיטעט, און זינט 1990 לעבט זי אין ירושלים. עס איז אַ בולטער סימן פֿון דער אינטעלעקטועלער גלאָבאַליזאַציע, אַז אַ פֿאָרשונג װעגן פּױלישער קולטור איז אָנגעשריבן געװאָרן אױף רוסיש אין ישׂראל און אָפּגעדרוקט אין רוסלאַנד!

דאָס בוך באַשטײט פֿון צװײ טײלן, אַ היסטאָרישן איבערזיכט און אַן אַנטאָלאָגיע פֿון זכרונות, בריװ און אַרטיקלען פֿון יענער תּקופֿה. בשעת פּױלן האָט געליטן אונטער דער דײַטשישער אָקופּאַציע, און אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איז די פּױלישע קולטור געװען שטרענג קאָנטראָלירט דורך דער קאָמוניסטישער מאַכט, איז דװקא ארץ־ישׂראל געװען אַ פֿרײַער אָאַזיס. פּױלישע ליטעראַטן, װאָס זײַנען געקומען אַהער מיט אַנדערסעס אַרמײ, האָבן דאָ געפֿונען אַ ייִדישן עולם, װאָס האָט געקענט און געשעצט זײערע װערק.