אַן אָפּערע וועגן אַ ייִדישן שרײַבער, אָבער פֿאַר וואָס אין קובע?

An Opera About a Yiddish Writer, But Why in Cuba?

Courtesy of Ruth Behar

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published March 30, 2017, issue of March 29, 2017.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

די פּאָליטישע ווירקלעכקייטן אין קובע בכלל און זײַן חבֿרטע טימינאַ בפֿרט אינספּירירן דעם יונגן פּאָעט אָסקאַר אָנצושרײַבן אַן עפּישע פּאָעמע וועגן האַטואיי און זײַן אויפֿשטאַנד קעגן די שפּאַניער. במשך פֿון דער אָפּערע הייבן די צוויי געשיכטעס אָן זיך צונויפֿצוגיסן. די סיפּור־המעשׂה וועגן דער באַציִונג צווישן אָסקאַר און טימינאַ אין האַוואַנאַ אין 1931, ווערט געשילדערט אויף ענגליש, בעת דער צווייטער סיפּור — דער אויפֿשטאַנד קעגן די שפּאַניער אין מײַיִסי — ווערט געזונגען אויף ייִדיש, די שפּראַך אין וועלכער סײַ דער עכטער אָסקאַר פּיניס, סײַ זײַן פֿיקטיוון נוסח אין דער אָפּערע, האָבן געשילדערט האַטואיי.

די סצענעס בײַטן זיך גיך צווישן די צוויי געשיכטעס און די זעלביקע אַקטיאָרן שטעלן פֿאָר די ראָלעס פֿון ביידע סיפּורים ביז זיי ווערן כּמעט אין גאַנצן צונויפֿגעפֿלאָכטן. לאָנדאָן האָט דערפֿאַר בכּיוון געשאַפֿן מוזיק, וואָס זאָל פֿונאַנדערטיילן די צוויי עפּאָכעס: די מוזיק פֿאַרן סיפּור־המעשׂה וואָס קומט פֿאָר אין די 1930ער יאָרן קלינגט ווי די מוזיק פֿון אַ דעמאָלטיקער קובאַנער נאַכטקלוב. מער אַוואַנגאַרד איז די מוזיק וואָס באַגלייט די סצענעס מיט האַטואיי און די שפּאַניער, וואָס נעמט אַרײַן עלעמענטן פֿון ייִדישע און אַפֿראָ־קובאַנער מוזיק בײַנאַנד מיט שפּאַנישע און איטאַליענישע וואָקאַל־מוזיק פֿונעם 16טן יאָרהונדערט און דער טראַ­דיציאָנעלער פּויק־מוזיק פֿון די יאָראָבאַ אין קובע. לאָנדאָן האָט אויך געשאַפֿן די מוזיק אויף אַן אופֿן, וואָס זאָל העלפֿן צו כאַראַקטעריזירן די באַזונדערע גרופּעס. בעת דער מוזיק וואָס באַגלייט די קאָנקיסטאַדאָרעס איז „דיסאָנירנדיק”, איז די מוזיק וואָס באַגלייט די טײַאיינאָס „מער האַרמאָניש.”

אַחוץ די צוויי עפּאָכעס, מישן זיך אויך צוזאַמען אין טאָראָנס ליברעטאָ עלעמענטן פֿון אָשר פּענס לעבן, מיטן לעבן פֿון זײַן פֿיקטיוון נוסח וואָס ווערט געשילדערט אין דער אָפּערע. אין איין קריטישער סצענע, למשל, ווען די העלדן האָבן מורא אַז זיי וועלן באַלד דערהרגעט ווערן דורכן קובאַנער מיליטער, דערציילט אָסקאַר טימינאַ ווי ער האָט געזען, אַז זײַן חבֿרטע אַנאַ ווערט עטלעכע מאָל פֿאַרגוואַלדיקט און דערנאָך דערהרגעט דורך די קאָזאַקן. אין דער אמתן האָט פּען זייער ווייניק דערציילט וועגן דעם שרעקלעכן טאָג אין זײַן היימשטעטל גײַסין: בלויז איין מאָל האָט ער דאָס דערמאָנט צו זײַן טאָכטער אײַלין פּאַזניק, און געזאָגט דערבײַ, אַז ער וויל וועגן דעם קיינמאָל ווידער ניט רעדן.

כּדי צוצופּאַסן די אָפּערע צו דער קובאַנער טרופּע, האָט מען איבערגעזעצט אויף שפּאַניש ס׳רובֿ פֿון די לידער, וועלכע מע האָט לכתּחילה געשריבן אויף ייִדיש און ענגליש. אין דער האַוואַנער פּראָדוקציע האָט בלויז דער אַקטיאָר וואָס שפּילט די ראָלע פֿון אָסקאַר פּיניס געזונגען אויף ייִדיש. לאָנדאָן האָט איבערגעגעבן, אַז אין אַמעריקע וויל ער פֿאָרשטעלן מער פֿון דער אָפּערע דווקא אויף ייִדיש, אַזוי ווי מע האָט לכתּחילה פּלאַנירט. צוליב זײַן דערפֿאַרונג אין קובע, אָבער, וועט מען אפֿשר ווײַטער זינגען געוויסע טיילן אויף שפּאַניש.

נאָך אַ שפּראַך וואָס מע האָט ניט געהערט אין האַוואַנע, וואָס האָט לכתּחילה געפֿורעמט אַן אינטעגראַלע טייל פֿון דער אָפּערע, איז די שפּראַך פֿון די טײַאיינאָ־אינדיאַנער אַליין. מערקווערדיק איז דער פֿאַקט, וואָס כאָטש מע רעדט ניט טײַאיינאָ שוין העכער 400 יאָר, געפֿינט מען אין אָשר פּענס פּאָעמע ”האַטואיי“ מער ווי הונדערט ווערטער פֿון דער טײַאיינאָ־שפּראַך, געשריבן מיט ייִדישע אותיות און דערקלערט בײַם סוף אין אַ גלאָסאַר.

לאָנדאָן און טאָראָן האָבן שווער געהאָ­רע­וועט, כּדי צו רעקאָנסטרויִרן, אויף אַזוי ווײַט ווי מעגלעך, דעם קלאַנג פֿון דער טײַאיינאָ־שפּראַך און מוזיק. זיי האָבן זיך געטראָפֿן מיט אַ ריי עקספּערטן פֿון די פֿאַרשוווּנדענע אינ­דיאַ­נער־שפּראַכן פֿון די קאַריבישע אינזלען, דורכ­געבלעטערט גלאָסאַרן און גערעדט מיט מו­זיקאָלאָגן, וואָס פֿאָרשן אויס די מוזיק אין קובע, איידער עס זענען אָנגעקומען די שפּאַניער.

„די מאָטיוואַציע צו ניצן די טײַאיינאָ־שפּראַך איז געווען אַזוי,” האָט לאָנדאָן געזאָגט. „מענטשן זאָגן שטענדיק אַז ייִדיש איז אַ שפּראַך וואָס גייט אונטער. אין דער אמתן שטאַרבט ייִדיש ניט, אָבער זי וועט פֿאָרט קיינמאָל ניט זײַן דאָס, וואָס זי איז אַמאָל געווען. טײַאיינאָ איז אַ סך מער ׳טויט׳ ווי אַ גערעדטע שפּראַך, און דאָך איז זייער וויכטיק צו ווײַזן, אַז זייער קולטור וועט ניט אויסשטאַרבן. מיר שטעלן פֿאָר די אָפּערע ניט בלויז לשם דעם סיפּור־המעשׂה אַליין, נאָר כּדי צו רעדן אין אַלגעמיין וועגן שפּראַך, קולטור, און ווי אַזוי זיי גייען אָן ווײַטער.‟