אין אָנדענק

נישטאָ מער מאַשע לעאָן ז״ל, לאַנגיאָריקע „פֿאָרווערטס‟־שרײַבערין

Masha Leon, Legendary Forward Society Columnist, Dies at 86

פֿון דזשאַש נתן־קאַזיס

מיטוואָך איז אַוועק אין דער אייביקייט די לעגענדאַרע געזעלשאַפֿטלעכע קאָלומניסטקע פֿון „פֿאָרווערטס‟ און Forward, מאַשע לעאָן, אין עלטער פֿון 86 יאָר.

מאַשעס לאַנגיאָריקער רובריק On the Go (אויפֿן וועג) איז געווען אַ כּסדרדיקער טייל פֿונעם Forward, אָנהייבנדיק מיט איר סאַמע־ערשטן נומער אין 1990. שטענדיק ציכטיק אָנגעטאָן, האַלטנדיק אַ העפֿט און פּען אין דער האַנט, איז זי ניט געווען קיין פּנים־חדשות אויף דער געזעלשאַפֿטלעכער ייִדישער גאַס.

„איך האַלט אַז איר לעבן איז געווען אַ וווּנדערלעכע אַוואַנטורע,‟ האָט דערקלערט איר טאָכטער קערין לעאָן, וואָס האָט געדינט ווי איר מאַמעס פֿאָטאָגראַפֿקע.

מאַשע האָט געשריבן טויזנטער אַרטיקלען פֿאַרן „פֿאָרווערטס‟ און Forward במשך פֿון איר לאַנגער קאַריערע. בעתן „גאַלאַ־סעזאָן‟ פֿלעג זי פֿיר מאָל אַ וואָך דעקן געזעלשאַפֿטלעכע אונטערנעמונגען און באַנקעטן. פֿון צײַט צו צײַט איז זי אַפֿילו געגאַנגען אויף צוויי וועטשערעס אויף דער זעלביקער נאַכט.

„מאַשע האָט געקענט שאַפֿן אַ פֿאַרבינדונג מיט די באַרימטע פּערזענלעכקייטן און די גרויסע מאַכערס מיט וועמען זי האָט געהאַט צו טאָן און זי איז שטענדיק מסוגל געווען זיי צו באַשרײַבן אויף אַ לעבעדיקן אופֿן,‟ האָט דערקלערט שמואל נאָריך, דער פּרעזידענט פֿון דער „פֿאָרווערטס‟־אַסאָציאַציע. „כּמעט 40 יאָר האָט זי פֿאַרבונדן די לייענער פֿונעם ׳פֿאָרווערטס׳ און דעם Forward מיט וואַרשע, מיטן ווילנער ׳ייִוואָ׳, און מיט ניו־יאָרק, בײַנאַנד מיט אַלע גרויסע געשעענישן פֿון דער ייִדישער געשיכטע אין מיזרח־אייראָפּע און אַמעריקע במשך פֿונעם בייזן און גלענצנדיקן 20סטן יאָרהונדערט‟.

מאַשעס בלישטשענדיק לעבן פֿאַרברענגנדיק מיט באַרימטע פּערזענלעכקייטן און מאַגנאַטן איז געקומען נאָך שוידערלעכע קינדער־יאָרן.

אַ געבוירענע אין וואַרשע, פּוילן, אין 1931, האָט מאַשע איבערגעלעבט די דײַטשישע באָמבאַרדירונג און איז אַנטלאָפֿן פֿון דער פּוילישער הויפּטשטאָט גלײַך איידער מע האָט אָנגעהויבן בויען די געטאָ־מויערן. מיט איר מאַמען, זעלדע בערנשטיין, איז זי צײַטווײַליק פֿאַרכאַפּט געוואָרן דורך די דײַטשן בײַם פּרובירן צו גנבֿענען די גרענעץ מיטן סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. די דײַטשן האָבן דערשאָסן אַ העלפֿט פֿון דער גרופּע ייִדן, וואָס איז צוזאַמענגעפֿאָרן מיט איר.

אין ווילנע האָט זי זיך ווידער געטראָפֿן מיט איר טאַטן, דעם בונדישן זשורנאַליסט און פּאָליטישן אַקטיוויסט מאַטוויי בערנשטיין. דאָרטן האָט די סאָוועטישע געהיים־פּאָליציי אַרעסטירט איר טאַטן צוליב זײַנע אַנטי־קאָמוניסטישע שטעלונגען. מע האָט אים פֿאַרהאַלטן אין אַ סאָוועטישער תּפֿיסה, וווּ ער האָט געשמאַכט צוזאַמען אין איין קעמערל מיטן צוקונפֿטדיקן ישׂראלדיקן פּרעמיער מנחם בעגין.

לויט סעט ליפּסקי, דער געוועזענער רעדאַקטאָר פֿונעם Forward, האָבן מאַשע און איר מאַמע זיך באַקענט מיט בעגינס פֿרוי עליזה בעת זיי זענען געשטאַנען אין דער ריי וואַרטנדיק צו באַזוכן זייערע קרובֿים אין טורמע. פֿרוי בעגין האָט זיי דערקלערט, אַז זי פּלאַנירט צו שיקן איר מאַן אַ בריוו, וואָס זי האָט באַהאַלטן אין אַ שטיקל זייף. מאַשעס מוטער האָט איר געעצהט, זי זאָל בעסער אויסנייען אירע ווערטער אויף אַ נאָזטיכל. דער אָנזאָג, וואָס בעגין דערמאָנט אין זײַן ביכל זכרונות, האָט אים געלאָזט וויסן, אַז זײַן פֿרוי פֿאָרט באַלד אָפּ קיין ארץ־ישׂראל.

„איך האָב שטענדיק געמיינט, אַז דער דאָזיקער אָנזאָג איז געווען איינער פֿון די זאַכן וואָס האָט דערמוטיקט בעגינען ווײַטער אָנצוגיין בעת זײַנע יאָרן אין גולאַג און זײַן שטרעבונג אָנצוקומען קיין ישׂראל,‟ האָט ליפּסקי געשריבן. „אַחוץ דעם וואָס זי איז געווען אַן אויסגעצייכנטע קאָלומניסטקע, האָבן זי און איר מוטער אויך געשפּילט אַ ראָלע אין דער ייִדישער געשיכטע‟.

מאַשע און איר מאַמע האָבן איבערגעלאָזט מאַטוויי בערנשטיין אין ווילנע און האָבן אים ערשט ווידער געזען מיט 20 יאָר שפּעטער. זיי זענען געווען צווישן די 6,000 ייִדן, וואָס דער יאַפּאַנישער דיפּלאָמאַט טשיִונע סוגיהאַראַ האָט געגעבן וויזעס, זיי זאָלן קענען פֿאַרלאָזן אייראָפּע. זיי זענען אָנגעקומען אין קאָבי, יאַפּאַן און זענען געפֿאָרן מיט דער סאַמע־לעצטער שיף קיין אַמעריקע פֿאַרן אַטאַק אויף „פּערל־האַרבאָר.‟ די מלחמה־יאָרן האָבן זיי פֿאַרבראַכט אין מאָנטרעאָל.

נאָך דער מלחמה האָבן מאַשע און איר מאַמע מורא געהאַט, מע וועט זיי דעפּאָרטירן צוריק קיין פּוילן. מאַשע האָט אָנגעשריבן אַ בריוו פֿון 13 זײַטן צו דער אַמעריקאַנער ערשטער דאַמע עלינאָר רוזוועלט, דערקלערנדיק פֿאַר וואָס זי וויל ווערן אַן אַמעריקאַנערין.