צי איז כּשר צו לאַכן פֿונעם חורבן?

Is It Kosher to Joke About the Holocaust?

מעל ברוקס מאַכט זײַן „היטלער־שטיק‟
מעל ברוקס מאַכט זײַן „היטלער־שטיק‟

פֿון עדי מהלאל

Published April 21, 2017, issue of April 27, 2017.
דער אַפֿיש פֿונעם פֿילם „דאָס לעצטע געלעכטער‟
דער אַפֿיש פֿונעם פֿילם „דאָס לעצטע געלעכטער‟

מע זאָגט אַז עס זענען דאָ זאַכן, וואָס מע טאָר נישט אָפּלאַכן דערפֿון; אַז ס׳איז בעסער זיך נישט פֿאַרפּלאָנטערן מיט באַליידיקן אַ געוויסן מענטשן אָדער גרופּע. אָבער וואָס קען מען טאָן אַז דווקא דער בעסטער מיטל צו פֿאַרגרינגערן דאָס געמיט קומט דווקא דורכן לאַכן פֿון די סאַמע סענסעטיווע טעמעס? אָדער זאָל מען דעם אויבן דערמאָנטן פּרינציפּ אָננעמען אָן קיין שום באַגרענוצענגען? צי מעג מען לאַכן פֿון אַלצדינג, אַפֿילו פֿון אַ גענאָציד?

דאָס פּסיכאָלאָגישע באַדערפֿעניש אַרויסצולאָזן אַ געלעכטער כּדי צו פֿאַרלײַכטערן דעם דריק־און־שטיק פֿונעם לעבנס שווערסטע סוגיות, איז די הויפּטטעמע פֿונעם נײַעם דאָקומענטאַר The Last Laugh [דאָס לעצטע געלעכטער]. און בפֿרט — מיט דער טעמע פֿון הומאָר און דעם חורבן.

אַ טייל מענטשן וועלן גלײַך ענטפֿערן דערויף, אַז ס׳איז אומדערטרעגלעך צו געפֿינען הומאָר אין דער ערגסטער און בלוטיקסטער טראַגעדיע אין דער וועלט־געשיכטע. מע דאַרף אָבער געדענקען אַז דער קולטורעלער זכּרון פֿון דעם חורבן, האָט נישט נאָר פּראָדוצירט דעם פֿילם „שינדלערס ליסטע‟, נאָר אויך ראָבערטאָ בעניניס קאָמעדיע The Beautiful Life [דאָס שיינע לעבן].

איידער מע הייבט אָן ווערן צו סענסעטיוו, מעג מען זיך אָפּלערנען אַ משל פֿון דעם וויץ:

צוויי ייִדן האָבן אויסגעטראַכט אַ פּלאַן צו הרגענען היטלערן. זיי האָבן געוווּסט אַז ער פֿאָרט יעדן טאָג פֿאַרבײַ, אַרום מיטאָגצײַט, אַ געוויסן ווינקל, און זיי האָבן געוואַרט אויף אים מיט זייערע נאַגאַנעס גוט באַהאַלטן. פּונקט מיטאָגצײַט זענען זיי שוין געווען גרייט צו שיסן, אָבער קיין סימן פֿון היטלערן איז נישט געווען בנימצא. פֿינף מינוט זענען פֿאַרבײַ, און נישטאָ קיין סימן פֿון היטלערן. 12:15 האָבן זיי אָנגעהויבן זיך מיאש זײַן. „וויי איז מיר!‟ האָט איינער פֿון זיי געזאָגט. „כ׳האָף אַז גאָרנישט איז אים נישט געשען.‟

דעם דאָזיקן, שוין אַ ביסל באַקאַנטן, וויץ דערציילן אינעם פֿילם דער רעזשיסאָר ראָב רײַנער און קאָמיקער גילבערט גאָטפֿריד. פֿון וואָס לאַכט מען אָפּ אין דעם וויץ — פֿון די נאַציס, אָדער פֿון זייערע קרבנות? עס זעט אויס אַז מע לאַכט מער פֿון די ייִדישע טענדענצן און אופֿן פֿון רעדן. אָבער די צוויי ייִדן זענען אַליין נישט קיין קרבנות פֿון די נאַציס, גאָר פֿאַרקערט. דאָס הייסט אַז מע קען שאַפֿן חורבן־הומאָר, וואָס איז נישט נאָר געצילעוועט קעגן די נאַציס גופֿא. איך זאָג עס, ווײַל דווקא מעל ברוקס — דער וואָס האָט געשאַפֿן די באַרימטע סקיצע „פֿרילינגצײַט פֿאַר היטלערן‟, און איז מודה אינעם פֿילם אַז ער פֿלעגט מאַכן אַ שטיקל קאַריערע פֿון אָפּלאַכן און אימיטירן היטלערן און די נאַציס — האַלט זיך זייער קריטיש פֿון יעדן הײַנטיקן חורבן־וויץ.