דאָס ייִדישע שטעטל אונטער אַ האַרבן שפּאַקטיװ

The Shtetl Under a Harsh Magnifying Glass


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 25, 2017, issue of June 29, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ניט געקוקט אױף דעם מאַרקסיסטישן מוסר, איז „ליכאָװאָ” װײַט ניט קײן סאָציאַליסטיש־רעאַליסטישער סאָװעטישער ראָמאַן. דער סטיל שפּיגלט אָפּ די עסטעטישע עקספּערימענטן פֿונעם רוסישן אַװאַנגאַרד אױפֿן שװעל פֿון די 1920ער־1930ער יאָרן. װאַלערי דימשיץ, דער מחבר פֿון דער הקדמה צו דער איצטיקער אױסגאַבע, מאַכט אַ פֿאַרגלײַך צװישן לעװין און דעם לענינגראַדער קינסטלער פּאַװעל פֿילאָנאָװ. פֿילאָנאָװס „אַנאַליטישע קונסט” האָט ניט געמאַכט קײן אונטערשיד צװישן דעם פּרט און דעם כּלל. די סאַמע קלענסטע דעטאַלן װערן דאָ געשילדערט מיט פּונקט אַזאַ התמדה און פֿולקײט װי דאָס גאַנצע בילד. די דערצײלונג רירט זיך פּאַמעלעך, װי בכּיװן פֿאַרשלעפּט. יעדער טאָג װערט באַשריבן פֿון אין דער פֿרי ביז אָװנט, און די גאַנצע האַנדלונג פֿאַרנעמט אײן װאָך, פֿון מיטװאָך ביז דינסטיק אינמיטן אַ הײסן זומער. די דאָזיקע „װאָכעדיקײט” פֿון „ליכאָװאָ” דערמאָנט אָן משה קולבאַקס ראָמאַן „מאָנטיק”. די שפּאַנונג װערט אױפֿגעבױט פּאַמעלעך, דער כּוח פֿון געװאַלד האַלט אין אײן װאַקסן אַלץ שטאַרקער און ברײטער, אָבער קײן לייזונג פֿונעם קאָנפֿליקט קומט ניט פֿאָר.

לעװין שילדערט דאָס שטעטל װי אַ מיאוסער זאַמלפּונקט פֿון כּלערלײ קאַליקעס, בעטלער, נאַראָנים און אױסװוּרפֿן. דאָס לעבן אינעם שטעטל איז אָרעם, שמוציק, און האָט ניט קײן אױסזיכטן אױף אַ בעסערער צוקונפֿט. לעװין מאַכט ניט קײן חילוק צװישן ייִדן, פּאָליאַקן און װײַסרוסן, װאָס באַװױנען דאָס שטעטל און זײַנע סבֿיבֿות, אָבער ער באַשרײַבט די טאָפּאָגראַפֿיע פֿונעם שטעטל זײער פּינקטלעך, מיט פּרעציזע שאַרפֿזיניקע סאָציאַלע און עטנאָגראַפֿישע קאָמענטאַרן. ליכאָװאָ איז אַן אױסגעטראַכט שטעטל אינעם װײַסרוסישן פּאָלעסיע, אַרומגערינגלט מיט װעלדער און בלאָטעס. דאָס רובֿ תּושבֿים זײַנען װעבער, װאָס אַרבעטן אין זײערע שטיבער אױף דעם רײַכן בעל־הבית. דימשיץ האַלט, אַז דער פּראָטאָטיפּ פֿון ליכאָװאָ איז די שטאָט דובראָװנע, װאָס איז געװען באַרימט מיט אירע טליתים.

מיר װײסן ניט װי װײַט לעװין איז געװען באַהאַװנט אין דער ייִדישער ליטעראַטור, אָבער „ליכאָװאָ” פֿאַרמאָגט אַ סך פּאַראַלעלן מיטן ייִדישן נאַטוראַליזם. אײנצײַטיק איז דאָס אַ מײַסטערװערק פֿונעם רוסישן אַװאַנגאַרד, ענלעך צו די װערק פֿון לעװינס מיטצײַטלער װי פּאַװעל זאַלצמאַן. דער מחבר באַקוקט די װירקלעכקײַט אונטער אַ מעכטיקן שפּאַקטיװ, װאָס פֿאַרגרעסערט די סאַמע קלענסטע מיאוסע פּרטים. זײַנע אימאַזשן קראַצן זיך אַרײַן אינעם לײענערס כּוח־הדמיון װי בײזע חלומות. דער מחבר איז אַ מין קאַלט־בלוטיקער נאַטור־פֿאָרשער, װאָס באַטראַכט דאָס שטעטל װי אַ נעסט מיט פֿאַרשידענע חיות װאָס װערן געטריבן פֿון פּרימיטיװע אינסטינקטן. ער זוכט דערין שפּורן פֿון באַװוּסזיניקײט, װאָס דריקט זיך אַרױס דורך עקאָנאָמישע אינטערעסן פֿון פֿאַרשידענע קלאַסן. 

אָבער ניט געקוקט אױף אָט דעם בולטן מאַרקסיסטישן טײַטש, האָט די סאָװעטישע קריטיק אױפֿגענומען ליכאָװאָ גאַנץ קאַלט, און מען האָט אָן דעם בוך פֿאַרגעסן גלײַך נאָך זײַן פּובליקאַציע. פֿאַר אונדז אָבער איז „ליכאָװאָ” אינטערעסאַנט קודם־כּל צוליב זײַן דרײסטער עקספּרעסיאָניסטישער עסטעטיק, װאָס ברענגט צונױף דעם ייִדישן נאַטוראַליזם מיט רוסישן אַװאַנגאַרד.