ייִדן אין פּאַראַגווײַ: ווייניק, נאָר שטאָלץ מיט זייער קולטור

The Jews of Paraguay: Few But Proud Of Their Culture

דניאל גלאַי אין אַ מוזיק־קלאַס אין דער ייִדישער שול פֿון אַסונסיאָן
דניאל גלאַי אין אַ מוזיק־קלאַס אין דער ייִדישער שול פֿון אַסונסיאָן

פֿון דניאל גלאַי

Published July 23, 2017, issue of July 28, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

איך האָב באַזוכט דעם אָרטיקן ייִדישן מוזיי. געגרינדעט האָט עס ד״ר וואַלטער קאָכמאַן, וואָס האָט פֿאַרן חורבן אײַנגעוואַנדערט אין פּאַראַגווײַ. ער איז דערצויגן געוואָרן דורך אַ ניט־ייִדישער משפּחה וואָס האָט גראַדע רעספּעקטירט זײַנע ייִדישע וואָרצלען. ווען ער האָט אַנטפּלעקט אַז אין פּאַראַגווײַ ווייסט מען גאָרניט וועגן ייִדן און יהדות האָט ער אָנגעהויבן צו זאַמלען אָביעקטן וועלכע זענען שפּעטער געוואָרן עקספּאָנאַטן פֿונעם הײַנטיקן מוזיי.

ד״ר קאָכמאַן האָט אויפֿגעפּאַסט אויף אַן עלטערער פֿרוי, און געזאָרגט עס זאָל איר ניט פֿעלן קיין עסן און בגדים. האָט איר ברודער ווי אָנערקענונג אים געשאָנקען דאָס הויז וווּ זײַן שוועסטער האָט געוווינט. ער, ד״ר קאָכמאַן, האָט שפּעטער דערמעגלעכט אַז מע זאָל פֿאַרוואַנדלען דעם בנין אין אַ ייִדישן מוזיי. עס איז אַ באַשיידענער בנין מיט עקספּאָנאַטן פֿון דער ייִדישער רעליגיע און מנהגים, ווי אויך פֿון ייִדישע לאָקאַלע פּערזענלעכקייטן און זייער בײַטראָג צו דער געזעלשאַפֿט.

די דירעקטאָרשע פֿונעם מוזיי, רות קאַהאַן, האָט מיר געוויזן דעם זאַל געווידמעט דעם חורבן פֿון אייראָפּעיִשן ייִדנטום. מיר האָבן זיך געזעגנט און איך האָב איר געוווּנטשן הצלחה בײַם אויספֿילן איר שליחות אין אַ בנין וואָס ווערט מערסטנס באַזוכט דורך ניט־ייִדן און אויך דורך אַמבאַסאַדאָרן און דעלעגאַציעס פֿון פֿאַרשיידענע אינסטיטוציעס פֿון לאַנד און אויסלאַנד. אַ מאָל האָט דאָרט באַזוכט אַ גרופּע דײַטשן, זין און טעכטער פֿון נאַציס, וועלכע האָבן זיך דערוווּסט וועגן די פֿאַרברעכנס פֿון זייערע עלטערן און פֿאַרנעמען זיך איצט מיט „תּיקון עולם” און בעטן מחילה פֿאַר די טאַטן פֿון זייערע פֿאָרגייערס.

בשעת זיי זענען געווען אין צימער געווידמעט דעם חורבן האָבן זיי ספּאָנטאַן אָנגעהויבן זאָגן דעם „אל מלא רחמים”, לייענענדיק פֿון אַ טעקסט. סײַ בײַ די באַזוכערס סײַ בײַ די מוזיי־אָנפֿירערס האָבן זיך געגאָסן טרערן… נאָכן געזעגענען זיך מיט דער דירעקטאָרשע האָב איך אַ טראַכט געטאָן: ס’וואָלט ניט געווען שלעכט, אויב אַנדערע קהילות אַרום דער וועלט וואָלטן זיך עפּעס אָפּגעלערנט פֿון אָט דעם פֿאַרוואָרפֿענעם, גאַנץ אומבאַקאַנטן ייִשוב אין לאַטײַן־אַמעריקע: פֿאָרשטעלן דעם שוואַרצן קאַפּיטל־חורבן ווי אַ טייל פֿון דער ייִדישער געשיכטע, אַנשטאָט אויפֿשטעלן באַזונדערע ריזיקע שואה־מוזייען אָן קיין פֿאַרבינדונג צום ייִדישן לעבן וואָס איז אַ מאָל געווען.

כ׳בין קיין אַסונסיאָן פֿאַרבעטן געוואָרן דורך דער OSCA (סימפֿאָנישער אָרקעסטער פֿון דער שטאָט אַסונסיאָן) וואָס האָט דעם 6טן אַפּריל 2017, אין שטאָטישן קאָנצערטן־זאַל, אויפֿגעפֿירט צוויי פֿון מײַנע אָרקעסטראַלע שאַפֿונגען: אָווערטור און כּליזמר־ניגונים. דער דיריגענט איז געווען מאַעסטראָ סעסאַר ליטאָ באַריאָס וועלכער איז אויך אַ מוזיקאָלאָג און האָט אַנטדעקט די אידענטיטעט פֿונעם שאַפֿער פֿון נאַציאָנאַלן הימן פֿון פּאַראַגווײַ. ס׳וועט אין גיכן דערשײַנען זײַנס אַ בוך געווידמעט דער טעמע.

פלג לוי, ישראל־אַמבאַסאַדאָר, באַגריסט דעם עולם אויפֿן קאנצערט „שלום, כליזמר און א סוד”
פלג לוי, ישראל־אַמבאַסאַדאָר, באַגריסט דעם עולם אויפֿן קאנצערט „שלום, כליזמר און א סוד”

די פּראָגראַם האָט אַנטהאַלט דזשאָרזש גערשווינס באַרימטע שאַפֿונג „אַן אַמעריקאַנער אין פּאַריז” און דווקא זײַן ייִדישן נאָמען יעקבֿ גערשאָוויץ האָט מען מיט בולטע אותיות אָנגעשריבן. דער קאָנצערט איז געווען אונטערן פּאַטראָנאַזש פֿון דער ישׂראל־אַמבאַסאַדע דער אַמבאַסאַדאָר, פלג (פּעלעג) לוי, האָט באַגריסט דעם עולם פֿונעם פֿײַערלעכן קאָנצערט אונטערן נאָמען „שלום, כּליזמר און אַ סוד”. ווי פּלג לוי האָט מיר איבערגעגעבן, העלפֿט מדינת־ישׂראל פּאַראַגווײַ אַ סך אין געביט פֿון אַגריקולטור און מאָדערנער טעכנאָלאָגיע און מ׳שטרעקט אויס הומאַניטאַרע הילף צו די פֿיל געליטענע פֿון פֿאַרפֿלייצונגען, וועלכע קומען אָפֿט פֿאָר אין דרום טייל פֿון לאַנד.

ווי קאָן מען פֿאַרענדיקן אַזאַ באַשרײַבונג אָן קיין „פּינטעלע ייִדיש”?… כ׳בין אַרויסגעטראָטן פֿאַרן „שׂמחה־קלוב” פֿון דריטן דור, אָנגעפֿירט פֿון מאָניקאַ יעל. הוצאות פֿאַר אַזעלכע טעטיקייטן ווערן געדעקט דורך אַנאָנימע שפּענדערס. כ’האָב פֿאַר דעם אַלטיטשקן עולם געשפּילט ייִדישע ניגונים וואָס זענען געווען אַ טראַדיציע אין די פֿאַרזאַמלונגען פֿון מײַן משפּחה און כ׳האָב אויך דערציילט משלים פֿונעם דובנער מגיד. וועט ייִדיש, אין אַזאַ קליינעם ייִשוב, פֿאַרשוווּנדן מיט אָט דעם עלטערן דור וואָס איז ייִדישלעך אַזוי טיף אײַנגעוואָרצלט? ס’קאָן זײַן. מיר איז אָבער לײַכטער זיך פֿאָרשטעלן, אַז איינער אַן אייניקל אָדער אוראייניקל וועט זיך פּלוצעם פֿאַרליבן אין מאַמע־לשון און זאָרגן די ייִדיש־קייט זאָל זיך דאָרט ניט איבעררײַסן…