ווידוי פֿון אַ ישׂראלדיקן ייִדישיסט

Confessions of an Israeli Yiddishist

Yehuda Blum

פֿון בני מער

Published October 10, 2017, issue of October 27, 2017.

אפֿשר נישט צופֿעליק, דווקא אין די תּשרי־טעג, בין איך אויפֿגעפֿאַלן אויף בינעם העלערס לעצטן בוך, דער גײַסט פֿונעם שטורעם, וואָס איז אַרויס אין תּל־אָבֿיבֿ אין יאָר 1992, זעקס יאָר פֿאַר זײַן טויט.

דאָס בוך האָט מיך פֿארחידושט פֿון כּמה־וכּמה טעמים. קודם־כּל, דערפֿאַר ווײַל דער פּאָעט פֿירט דאָ אָן אינטימע שמועסן מיט זײַן שאָטן, דער טויט, וואָס קאָן חלילה ווערן דער טויט פֿון דער ייִדישער שפּראַך. צוואַנציק יאָר פֿריִער, אין זײַן רעפֿעראַט אין דער ייִדישער פֿאָלקס־ביבליאָטעק אין מאָנטרעאָל (//www.yiddishbookcenter.org/collections/archival-recordings/fbr-274_4274/60th-anniversary-yehoash-branch-binim-heller-david-katz), האָט העלער געטענט אַז דווקא ישׂראל קאָן ווערן אַ נײַע ייִדישע היים פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור — ווײַל אַהער זײַנען געקומען אַ סך פֿון די שרײַבערס און פּאָעטן פֿון דער שארית־הפּליטה און דאָ קאָנען זיי שאַפֿן אַ בשותּפֿתדיקע סבֿיבֿה. צוואַנציק יאָר שפּעטער, ווען ער איז שוין אַלט און האַלט אין איין זיך געזעגענען מיט זײַנע חבֿרים, ייִדישע פּאָעטן, איז העלער מעט נישט אַזוי זיכער אין דער צוקונפֿט פֿון ייִדיש אין דער ייִדישער מדינה.

אַ חוץ דעם האָב איך, לייענענדיק דאָס בוך, באַמערקט די נײַסטע פֿאָרמעס אין העלערס סטיל. העלער, וואָס פֿון כּמעט תּמיד אָן האָט געשריבן געגראַמטע לידער און געהאַלטן פֿון פֿערזן־ריטעם, האָט אין דעם בוך מוותּר געווען אויף זיי אַלע און געשריבן — כּבֿיכול — פּראָסט און פּשוט. דאָס האָט מיך דערמאָנט אין אַן אַנדערן פּאָעט פֿון העלערס דור, און דערצו זײַנעם אַ שכן: אָבֿות ישורון (1992-1904). כאָטש ישורון (אין דער אַלטער היים האָט ער געהייסן יחיאל פּערלמוטער) האָט געשריבן אויף העברעיִש, איז ייִדיש אַריין אין זײַנע לידער אויף אַ סך אופֿנים, סײַ ווערטער סײַ גראַמאַטיק, און זײַנע לידער זײַנען נישט ווייניקער דירעקט און דרייסט ווי העלערס לעצטע לידער. עס וואָלט געווען כּדאי צו פֿאָרשן די נאָענטקייט צווישן ביידע דיכטערס, אָבער דאָס מאָל וויל איך נאָר ציטירן איינס פֿון העלערס לעצטע לידער וואָס האָט נישט צו טאָן דווקא מיט די אָ ענינים, און הייסן הייסט עס „מײַן יורש אין פֿרעמדן יאָרטויזנט‟:

מײַן יורש אין פֿרעמדן יאָרטויזנט
וועט זוכן העברעיִשע ווערטער
אין מײַנע פֿאַרגעסענע לידער.
מײַן יורש אין דריטן יאָרטויזנט
וועט זוכן זײַן ייִחוס
אין שוואַרצע אַלטמאָדישע בילדער.
צי וועט ער געפֿינען אין שפּיגל
אַ שטריך פֿון מײַן פּנים?
איך פּרוּוו אים דערגרייכן
דורך ערבֿ־פֿאַרשטענדלעכע שורות,
איך שיק אים די ייִדישע ווערטער —
סימנים געהיימע,
געשרייען פֿון רעטונג און אימה.

דאָ בין איך געוואָרן נשתּומם און געטראַכט, אָן קיין שום צניעות: קאָן עס זײַן אַז בינעם העלער האָט געשריבן דאָס ליד פֿאַר מיר? אויב יאָ, הנני — איך בין דאָ, דעם וואָס דו האָסט זוכט. כ׳האָב דאָך איבערגעזעצט אַ סך פֿון העלערס לידער אויף עבֿרית. אפֿשר דאָ ווידמעט ער צו מיר, צו זײַן איבערזעצער וואָס זוכט כּסדר העברעיִשע ווערטער אין זײַנע כּמעט פֿאַרגעסענע לידער?

אין יאָר 1990, ווען העלער האָט געשריבן אָט די אָ שורות, בין איך צום ערשטן מאָל געווויר געוואָרן אָבֿות ישורונס לידער; ווען העלער איז געשטאָרבן אין יאָר 1998, האָב איך שוין אָנגעהויבן זיך לערנען ייִדיש, און ווען עס איז אַרויס דער אַלבאָם „די קרעניצע‟ מיט חוה אַלבערשטיין און די קלעזמאַטיקס אין יאָר 2000, האָב איך צום ערשטן מאָל געהערט העלערס נאָמען (אין זײַן ליד „מײַן שוועסטער חיה‟). דאָס הייסט, ס׳איז מעגלעך אַז איך האָב אים אַ מאָל געטראָפֿן אין אַ ליטעראַרישן אָוונט אָדער אפֿילו סתּם אין אַ תּל־אָבֿיבֿער גאַס צי אין פּאַרק — ער איז דאָך אויך געווען אַ שכן.