מענטשן און געשעענישן

זכרונות פֿון אַן אומגעריכטן דערציִער

Memories of an Unexpected Educator

פֿון יחיאל שיינטוך

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אין אַ קורס פֿאַר פּעדאַגאָגיק אין לערער־סעמינאַר האָב איך זיך געלערנט, אַז ווען מע שטייט פֿאַר אַ קלאַס קינדער, דאַרף מען זײַן קאָנקרעט און נישט אַבסטראַקט. דערפֿאַר, ווען מע דערמאָנט אַ נאָמען פֿון אַ שרײַבער, דאַרף מען אים אָנשרײַבן אויפֿן טאָוול — די קינדער זאָלן זען ווי מען שרײַבט אים.

שטיי איך אַזוי פֿאַרן פֿערטן קלאַס, און איך הייב אָן זאָגן: „הײַנט וועלן מיר לערנען וועגן דעם שרײַבער חײם נחמן ביאַליק”. ווי איך גיב אַזוי אַ זאָג, דריי איך זיך אויס צום טאָוול און מיט אַ שטיקל קרײַד אין דער האַנט שרײַב איך: חײם נחמן… און ווי איך גיי שרײַבן זײַן משפּחה־נאָמען, בלײַבט הענגען מײַן האַנט אין דער לופֿטן. איך וויל שרײַבן ביאַליק, אָבער איך ווער צעמישט ווײַל איך ווייס נישט וווּ מען דאַרף אַוועקשטעלן דעם פּתח — צי אונטערן יוד (נאָכן ערשטן אות), צי אונטער דעם אַלף?! איך געדענק נישט ווי אַזוי אַרום בין איך אַרויסגעקראָכן פֿון אָט אַזאַ ענגעניש אָבער איך געדענק זייער גוט אַז אָט די זעלבע פֿראַגע האָט מיר געמאַטערט נאָך צענדליקער יאָרן נאָך מײַן עולה זײַן אין ישׂראל.

איין מאָל, דערוויס איך זיך אַז אָט די זעלבע פֿראַגע האָט מען געפֿרעגט בײַ ביאַליקן אַליין, און זײַן ענטפֿער איז געווען: „נו, זיכער, דעם פּתח דאַרף מען אַוועקשטעלן אונטערן יוד!” האָט מען אים ווײַטער געפֿרעגט: „איז צו וואָס דאַרף מען דעם אַלף?” האָט ביאַליק געענטפֿערט: „וואָס ווילט איר, מע זאָל מיר רופֿן חײם נחמן ביליק?”

באַקומען דעם דיפּלאָם, בין איך צו 17 יאָר געוואָרן אַ לערער פֿון ערשטן קלאַס אָנפֿאַנגשול. דאָס האָט געדויערט נאָר דרײַ טעג. די געשיכטע איז אַזאַ: מע האָט מיר געשיקט זײַן אַ לערער פֿון קינדער זעקס יאָר אַלט, אין אַ פּראָווינץ־שטעטל — ראַמאָס־מעכיִאַ — אַ פּאָר באַנסטאַנציעס פֿון בוענאָס־אײַרעס. עס איז געווען אָנהייב יאָר פֿאַר פּסח. איך קום אַרײַן אין קלאַס וווּ עס זיצן אַ טוץ מאָלאָקאָסאָסן, און איך דאַרף רעדן פֿאַר זיי וועגן פּסח. ווי רעדט מען צו אַ זעקס־יעריקן קינד וועגן פּסח? צו דעם בין איך נישט געווען צוגעגרייט. איידער נאָך איך הייב אָן זיצט שוין פֿאַר מיר אַ ייִנגעלע מיט פֿולע הויזן, און אַ מיידעלע בעט דערלויבעניש אַרויסצוגיין אין באָדצימער…

הייב איך אָן מײַן לעקציע וועגן פּסח און איך פֿיל אַז איך בין פֿאַרקראָכן מיט פֿילאָסאָפֿישע געדאַנקען וועגן פֿרײַהײט פֿאַר אַ פּובליקום וואָס קען נאָך אַפֿילו נישט לייענען און שרײַבן — פּשוט אַנאַלפֿאַבעטן. יענעם טאָג האָב איך דעמיסיאָנירט. מען האָט מיר געבעטן אויסהאַלטן נאָך צוויי טעג, ביז מען וועט געפֿינען אַן אַנדער לערער. איך בין אַוועק אין דערציִונג־אַמט פֿון דער ייִדישער קהילה און געפֿאָדערט זײַן אַ לערער אין העכסטן קלאַס פֿון אָנפֿאַנגשול. כ׳האָב טאַקע באַקומען אַ פּאָסטן ווי אַ לערער אין זעקסטן קלאַס פֿון דער העברעיִשער שולע „תּל־אָבֿיבֿ” אין בוענאָס־אײַרעס. דאָרטן האָב איך אָפּגעאַרבעט ווי אַ לערער און דערציִער במשך פֿון צוויי יאָר ביז מײַן עולה זײַן אין ישׂראל, אין סעפּעמבער אין יאָר 1960. 

זעקס יאָר שפּעטער האָט דער דערציִונגס־מיניסטעריום אין ישׂראל באַוויליקט אַז אין מיטלשול אין קרית חײם, אין צפֿון לאַנד, זאָל מען לערנען ייִדיש און ייִדישע ליטעראַטור. בין איך געוואָרן דער ערשטער לערער אין ישׂראל אין אַ ישׂראלדיקער מיטלשול אויפֿן געביט פֿון ייִדיש און ייִדישער ליטעראַטור. וווינענדיק אין ירושלים פֿלעג איך פֿאָרן אַלע מיטוואָך אַהין, איבערנעכטיקן צוויי טעג בײַ קרובֿים און צוריקקומען פֿרײַטיק קיין ירושלים. דער דירעקטאָר פֿון מיטלשול, ד״ר אליעזר כּגן, אַליין אַ ביאַליסטאָקער, איז געווען דער איניציאַטאָר פֿון די ייִדיש־לימודים אין מיטלשול אין ישׂראל — אַן אויפֿטו וואָס האָט אָנגעהאַלטן אַ פּאָר צענדליק יאָר אין זײַן מיטלשול און אין אַנדערע מיטלשולן אין ישׂראל אויך.

דעם ערשטן יאָר פֿון מײַן לערערשאַפֿט אין קרית חיים האָבן צוואָנציק תּלמידים פֿרײַוויליק אויסגעקליבן צו לערנען ייִדיש. דעם צווייטן יאָר האָבן אויסגעקליבן דאָרטן לערנען ייִדיש — זעכציק תּלמידים און מיר האָבן געמאַכט צוויי קלאַסן פֿון אָנהייבער.

איין מאָל האָט אַ רעפּאָרטער געבעטן קומען זען ווי אַזוי איך לערן ייִדיש מיט די תּלמידים. האָב איך אים אײַנגעלאַדן קומען זיבן אַזייגער אין דער פֿרי, זיצן אין מײַנע קלאַסן און זיך דערוויסן ווי אַזוי מע לערנט ייִדיש אין ישׂראל. דאָס איז געווען אַ פֿרײַטיק ווען איך לערן מיט די תּלמידים פֿון 7 אין דער פֿרי ביז 9. דער רעפּאָרטער איז געקומען 9, נאָך אַלעמען, און מיר דערציילט אַז ער האָט זיך פֿאַרשלאָפֿן. האָב איך אים אײַנגעלאַדן מיט אַ קאַווע אין אַ קאַפֿעהויז און מיר זײַנען אָפּגעזעסן דרײַ שעה, און איך האָב אים דערציילט וואָס עס טוט זיך אין מײַן קלאַס און פֿאַרוואָס ס׳איז וויכטיק צו לערנען ייִדיש און ייִדישע ליטעראַטור מיט סאַברעס. אין אַ וואָך אַרום איז דערשינען אַן אַרטיקל אין אַ באַוווּסטער אָוונט־צײַטונג וועגן די ייִדישע לימודים אין מיטלשול פֿון קרית חײם.

דער אַרטיקל האָט זיך אָנגעהויבן מער אָדער ווייניקער מיט די פֿאָלגנדיקע ווערטער: „איך זיץ אין קלאַס וווּ יחיאל שיינטוך לערנט מיט זײַנע סטודענטן. ער דערציילט זיי אַ וויץ און זיי לאַכן. אַזוי לערנט מען ייִדיש אין קרית חיים”. פֿון יענעם טאָג אָן, האָב איך אויפֿגעהערט גלייבן אין אַרטיקלען וואָס דערשײַנען אין צײַטונגען ווײַל צווישן זיי און דער רעאַליטעט שפּרייט זיך אויס מן הסתּם אַ טיפֿער אָפּגרונט.