זכרונות פֿון אַן אומגעריכטן דערציִער

Memories of an Unexpected Educator

יחיאל שיינטוך
יחיאל שיינטוך

פֿון יחיאל שיינטוך

Published October 15, 2017, issue of October 27, 2017.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

וואָס איז אַ דערציִער? וואָס הייסט דערציִען? אויב איך אַנאַליזיר דאָס געבײַ פֿון וואָרט „דערציִען‟, זע איך אַז ער איז אַ צונויפֿשטעל פֿון ווערב ציִען צוזאַמען מיט דעם פּרעפֿיקס „דער‟. נו, מיטן וואָרט „ציִען” האָבן מיר אַ שרויפֿנציִער, אַ פּראָפּנציִער, און אַז מע אַנטלויפֿט הייסט עס אָפּציִען, און אַז מע שטאַרבט הייסט עס אויסציִען די פֿיס. בײַ סטוטשקאָוון אין אוצר פֿון דער ייִדישער שפּראַך שטייט: „אַ האָר פֿון אַ פֿרוי ציט צו מער ווי צען אָקסן”… איז וואָס מיינט מען מיט דערציִען אָדער דערציִער? נו, מיטן וואָרט „ציִען” ווייסן מיר אַלע אַז עס האָט צו טאָן מיט דערנענטערן אַן אָביעקט אָדער פּערזאָן וואָס געפֿינען זיך אַ ביסל דערווײַטערט פֿון אונדזערן אַ ציל. און וואָס לערנט אונדז דער פּרעפֿיקס „דער‟ ווען מע שטעלט אים צו צו אַ ווערב? אויב אַ ווערב מיינט טאָן אַ טוּונג, איז ווען מיר שטעלן צו צו אַ ווערב דעם פּרעפֿיקס „דער‟, מיינט עס אַז די טוּונג (אין אונדזער פֿאַל — דער אַקט פֿון ציִען) דערציִען, ווערט געטאָן במשך אַ לענגערע צײַט, באַגלייט פֿונעם גובֿר זײַן שטרויכלונגען, ביז מע דערציט צום געוווּנטשענעם ציל. הייסט עס אַז אַ דערציִער איז אַ מענטש וואָס האָט אַ ציל (אין מײַן פֿאַל — אויסלערנען תּלמידים לייענען און שרײַבן און פֿאַרשטיין ייִדיש) און ער ציט זײַנע תּלמידים ביז אָט דעם ציל ביז ער דערציט זיי.

נישט אַלץ ווענדט זיך אינעם לערער; די הצלחה איז אויך פֿאַרבונדן מיטן תּלמיד וואָס וויל ווערן דערצויגן. אין שפּאַניש איז דאָ אַ ווערטל: Bien enseniado, mal aprendido (מע האָט אים גוט געלערנט — ער האָט זיך שלעכט אויסגעלערנט). מיט יאָרן צוריק האָט מען מיר געבעטן לערנען ייִדיש מיט „עמך” אין דער פֿאָלקס־אוניווערסיטעט אין ירושלים. דאָרטן האָבן זיך צונויפֿגעזאַמלט ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר, וועלכע האָבן געוואָלט פֿאַרבעסערן זייער קענטעניש אין ייִדיש אָדער זיך אויסלערנען די שפּראַך צוליב פֿאַרשיידענע סיבות.

בדרך־כּלל זײַנען דאָס געווען ייִדן פֿון מזרח־אייראָפּעיִשען אָפּשטאַם, נאָר איין מאָל האָב איך געהאַט אַ ספֿרדישן תּלמיד און ער האָט מיר דערקלערט אַז ער אַרבעט אין אַ רעגירונגס אַמט, און דאָרטן רעדן אַלע אָנגעשטעלטע צווישן זיך אויף ייִדיש. וויל ער אויך פֿאַרשטיין, און אָנטייל נעמען אין זייער שׂיחת־חולין.

ווען איך בין אָנגעקומען ווי אַ נײַער תּלמיד אין העברעיִשן אוניווערסיטעט אין ירושלים, האָט דער דעמאָלטדיקער דעקאַן פּראָפֿעסאָר יעקבֿ כּץ אַרויסגעטראָטן פֿאַר אונדז, די נײַע תּלמידים און האָט אַזוי געזאָגט: „איר זאָלט נישט דערוואַרטן אַז אין ירושלימער אוניווערסיטעט וועט מען אײַך דערציִען, דאָ באַקומט מען נאָר ידיעות, מיר זײַנען נישט קיין דערציִונגס אַנשטאַלט.” איך בין געזעסן אין דער ערשטער שורה, געהערט, און נישט פֿאַרשטאַנען זײַנע ווערטער.

מיט 3 יאָר שפּעטער האָב איך אים געטראָפֿן אויף אַ חתונה פֿון אַ זון פֿון זײַנער אַ תּלמידה, מײַנע אַ פֿרײַנדין. מיר זײַנען געזעסן בײַ איין טיש. איך, צו מײַן רעכטער זײַט — מײַן פּלוניתטע, און צו איר רעכטער זײַט — פּראָפֿעסאָר יעקבֿ כּץ, 92 יאָר אַלט. איך בין געווען זיכער אַז איצט וועל איך אים קענען פֿרעגן וואָס האָט ער געמיינט מיט זײַנע ווערטער בײַם אויפֿטרעטן פֿאַר אונדז נײַע תּלמידים מיט 30 יאָר צוריק. אָבער אויף אַ ישׂראלדיקער חתונה איז די מוזיק און דער רעש אַזוי שטאַרק אַז מען קען נישט אויסרעדן קיין וואָרט. האָב איך געפּרוּווט רעדן, און נישט מצליח געווען זיך געבן צו פֿאַרשטיין. 

גייען מיר צוריק צום העברעיִשן אוניווערסיטעט, און צו מײַן אַבאָרטירטן שמועס מיטן 92־יעריקן פּראָפֿעסאָר יעקבֿ כּץ, זכרונו לבֿרכה. ווי אַ לערער אויפֿן העברעיִשן אוניווערסיטעט האָב איך טאַקע שטענדיק געפֿילט אַז איך צי צו און דערצי סטודענטן צו אונדזער ייִדישער שפּראַך, ליטעראַטור, און קולטור, והא ראיה, די געשיכטע פֿון דער מעשׂה איז אַזוי: אין איינעם פֿון מײַנע קורסן וואָס מיר האָבן אָנגערופֿן „שיפּור הלשון” (פֿאַרבעסערן די שפּראַך־קענטעניש פֿון ייִדיש), פֿלעגן קומען צו מיר תּלמידים און זאָגן: „קומען הערן אײַער קלאַס איז וואָלוועלער ווי גיין צו אַ פּסיכיאַטער”, און צו מאָל האָב איך אויך באַקומען אַ קראַנץ בלומען פֿאַר אַ מתּנה. פֿרעגט זיך אַ פֿראַגע: מיט וואָס בין איך אויפֿן זעלבן ניוואָ ווי אַ פּסיכיאַטער? מײַן ענטפֿער איז, אַז דאָס לערנען ייִדיש הײַנט צו טאָג איז לויטערע פּסיכאָטעראַפּיע, ווײַל יענע תּלמידים האָבן פּאַסיווע ידיעות פֿון ייִדיש, ידיעות וואָס זײַנען טיף באַגראָבן אין זייער אונטערבאַוווּסטזײַן, אין פֿאַרגליווערטע שיכטן פֿון זייער אידענטיטעט, און שווימען אַרויף בײַ זיי ווען זיי לערנען זיך ייִדיש אויף אַ סיסטעמאַטישן אופֿן. זייער פּאַסיוו קענטעניש ווערט אַקטיווירט, און מיט דעם, ציִען מיר זיי צו צו זיך אַליין.

בעט איך בײַם דעם לייענער צו באַשליסן אויב עס קומט מיר טאַקע די פּרעמיע ווי אַ דערציִער…