דער ייִדישער קאַרדינאַל

The Jewish Cardinal

אַן עפּיזאָד פֿונעם פֿילם The Jewish Cardinal
אַן עפּיזאָד פֿונעם פֿילם The Jewish Cardinal

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published April 25, 2014, issue of May 23, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

ווײַזט ער מיר, ווען מען לייגט צו דעם גראָבן פֿינגער צום לעפּל פֿון רעכטן אויער, און דאָס קלענסטע פֿינגערל צו דער נאָז, איז אויב דאָס פֿינגערל דערגרײכט די נאָז — איז אַ סימן אַז דער מענטש איז נישט קיין ייִד, אויב אָבער נישט, מוז ער זײַן אַ ייִד. ס’הייסט, ייִדן האָבן לאַנגע נעז.

דערהערט אַזאַ מעשה, האָב איך נישט אַדורכגעלאָזט די געלעגנהייט און דערלאַנגט רייד:

„חבֿרהמאַן, רוק זיך, וועל איך דיר אויפֿשטאָפּן דײַן פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ. איז ערשטנס, קומט צו דיר דער פּוילישער אַנטיסעמיטיזם מיט דער מאַמעס מילך. צווייטנס, וועל איך דיר מכבד זײַן מיט אַ לעקציע ייִדישע געשיכטע אין פּוילן.

ווען איך האָב פֿאַרענדיקט, האָט זיך דער פּוילישער יונגערמאַנטשיק אַראָפּגעלאָזט אויפֿן דיל פֿונעם עראָפּלאַן, לעבן מײַנע פֿיס און זיך צעוויינט:

„איך בין אַ ׳קאַקאַראָטש׳, טרעט אויף מיר, צעקוועטש מיך ווי אַ טאַראַקאַן!‟

פֿון יענעם מאָמענט אָן איז ער מיר נאָכגעגאַנגען ווי אַ געצוימטער הונט, ווי אַ לעמעלע.

דער פֿילם האָט מיך דערמאָנט די סיבה פֿאַרוואָס מיר ייִדן, דער עיקר — די געליטענע פֿונעם חורבן, טראָגן זיך אַרום מיט אַזאַ האַס קעגן די פּאַליאַקן. ערשטנס, ווײַל מיר געדענקען זייער אויפֿפֿירונג בשעת דער מלחמה. צווייטנס, די קליינע צאָל וואָס האָט זיך אײַנגעשטעלט דאָס לעבן אויף צו ראַטעווען אַ ייִד, איז אַזוי מיניסקול, אַז זיי קענען נישט אויסקויפֿן זייער פֿאָלקס פֿאַרראַט.

דער פּוילישער אויפֿפֿיר לגבי ייִדן אין אַלע צײַטן, דערמאָנט מיך אינעם פֿאַרראַט צווישן די הוטוס מיט די טוציס, אין דער צײַט פֿונעם קריג אין רוואַנדאַ אין די נײַנציקער. מיט איין אונטערשייד, עס הערשט הײַנט שלום אין יענעם לאַנד ווײַל די טוציס האָבן איבערגענומען די מאַכט. און אין אונדזער פֿאַל, כּמעט זיבעציק יאָר נאָכן חורבן, עקזיסטירט נאָך אַלץ אין פּוילן דער ווילדער האַס און שׂינאה צו ייִדן, ווען אַפֿילו פּוילן איז שוין כּמעט ייִדן־פֿרײַ.

איך ראַט יעדן איינעם פֿון אײַך נישט אַדורכלאָזן דעם בריליאַנטענעם פֿילם „דער ייִדישער קאַרדינאַל‟, וואָס האָט אויף מיר געמאַכט אַזאַ ריזיקן אײַנדרוק.