אין קלאַנגען־נעץ פֿון „אַפּאָקריפֿן‟

A “Sound-Net” of Apocrypha

פֿון דובֿ־בער קערלער

Published June 13, 2014, issue of July 04, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ניט נאָר די לירישקייט פֿון זײַן פּראָזע ברענגט סאַנדלערן צו פּאָעזיע. ס’איז אויך דיקטירט פֿון די האַסטיקע ריטמען און שטרענג־רעגימענטירטע זמן־ראַמען פֿון זײַן טאָג־טעגלעכן לעבן און באַוועגן זיך אין־און־אַרום דער גרויסער שטאָט (ווי ער אַליין האָט דאָס דערקלערט אין דער הקדמה צו זײַן ערשטן לידערבוך).

אָבער מער פֿון אַלץ איז, אַז דאָס קערן זיך צו פּאָעזיִע דרינגט בײַ אים אַרויס פּראָסט־און־פּשוט דערפֿון, וואָס געוויסע אופֿנים פֿון קינסטלערישער שעפֿערישקײט און סטרוקטורעל־באַשטימטער אויסדריקלעכקייט זײַנען מעגלעך רק און בלויז אין איר, רק און בלויז אין פּאָעזיִע. אָט איז אַ ליד, דאָס מאָל שוין פֿון דער נײַער, ערשט דערשינענער לידער־זאַמלונג:

פֿון כּוזרים אַ טראָפּן, צי אַ טראָפּן פֿון מיזרח,
זיך באַזעצט אויפֿן פּנים דײַן מיידלשער חן.
צי מיט אַ וווּאַל עס פֿאַרשטעלן פֿון צניעות,
צי אפֿשר אַנטבלויזן דער וועלט אויף־צו־להכעיס?
פֿון וועמען געירשנט האָסטו דײַנע לאָקנס,
וואָס פֿאַלן ווי ציגן־געלויף פֿון אַ באַרג?
די בריסטלעך — נאָך טערפּקע, ווי טײַבלעך־ווײַנטרויבן;
זיי פּיקן מײַן לײַב מיט די יאַגעדעס־פּיסקלעך.
איך זינק אין די אויגן פֿון דײַן עלטער־באָבען,
דורך דורות און צײַטן — אַ שיכט נאָך אַ שיכט.
שיפֿלט מײַן גוף אויף די כוואַליעס פֿון תּענוג,
אונטערגעיאָגט מיט דײַן אָטעם און זיפֿץ.
כ’פֿיל שוין מײַן סוף — צום גן־עדן אַ רגע —
איך וויל נישט אַהין, לאָמיר פֿאַלן אין תּהום…
ווי הייס זײַנען נעכט אין ירושלים,
ווי קאַלט די פֿרימאָרגנס אין דער אייביקער שטאָט.

מאי קאָ משמע לן „אַפּאָקריפֿן‟? דער נאָמען איז לאַוו־דווקא שטאַרק פּאָעטיש. עס האָט אָבער, פֿון דעסטוועגן, אַ דירעקט שײַכות צו דעם עפּיש־לירישן שטראָם אין סאַנדלערס פּאָעטישער שאַפֿונג, וווּ די קלאַסישע מאָטיוון, סימבאָלן און געשטאַלטן פֿון ייִדישן גלויבן — פֿון תּנ”ך, מדרש און אַפֿילו קבלה — ווערן איראָניש צי ערנסט, אָבער תּמיד פּאָעטיש־אײַנפֿאַלעריש אינטערפּרעטירט. דער־אָ גאַנג איז, פֿאַרשטייט זיך, גאַנץ ברייט פֿאַרשפּרייט אין אונדזער פּאָעזיע, אָבער דאָ איז דאָס, קודם־כּל, אַן אויסדרוק פֿון דעם מחברס אָנגענומענער און, אין אַ געוויסער מאָס, אויסגעקליבענער וועלט־שפּירונג. זײַן אופֿן פֿון צונויפֿפּאָרן און קינסטלעריש צו באַזיניקן דעם פֿון־קדמונים, ווי אויך ערשט פֿון נעכטן געירשנטן גאָב פֿון דורות, מיט דעם טיף סתּירותדיקן הײַנט, וואָס איז פֿול מיט „פּאָסט־מאָדערנער‟ אַנדרלמוסיה פֿון השׂגות, גלייבענישן, גאָלע ליגנס און געבראָטענע אמתן.

מסתּמא, דערפֿאַר, ווײַל דער פּאָעט איז געטרײַ זײַן אייגענער צײַט־און־וועלט, זײַן אייגענעם דור, באַקומט זיך עס בײַ אים סײַ פֿאָרמעל, סײַ אינהאַלטלעך, אַזוי פֿריש און אייגנאַרטיק. אָן שום קונצן, נאָכמאַכונגען, צי איבערמאַכונגען פֿון מאַנגערס היימיש־ראַפֿינירטן ליריזם, מ. ל. האַלפּערינס מאָדערניסטישן עקספּרעסיִאָניזם, צי גלאַטשטיינס וואָר(ט)־קונסט אינטעלעקטוּאַליזם.

דווקא די לידער פֿון דעם מין אין זײַן „קלאַנגענעץ פֿון נצח‟ און אין די „אַפּאָקריפֿן‟ (דער ציקל מיטן זעלביקן נאָמען אין „אַפּאָקריפֿן‟, און דער „10 ספֿירות‟־ציקל מיט דער איראָנישער פּאָעמע, „פּרקי־באָבעס‟, אין זײַן ערשטן לידערבוך) — דווקא זיי זײַנען שיִער ניט אַלע געשריבן אין דער פֿאָרעם פֿון ווײַסן פֿערז. זייער ריטעם־סטרוקטור איז אָבער ניט קיין פּראָזאַיִשע, נײַערט אַ באַפֿליגלט־פּאָעטישע. דאָס איז, ווײַזט אויס, אַ בפֿירוש באַוווּסטזיניקער אויסווײַל פֿון פֿאָרעם, ווײַל ווי מע זעט פֿון אַ סך אַנדערע לידער, איז דער בעל־מחבר אויך אַ מאדים אויף גראַמען.