רוחניות

חסידות און סאָציאָלאָגיע — אַ סתּירה

Chassidism and Sociology are Incompatible

פֿון יואל מאַטוועיעוו

די וואָך, האָט דער „פֿאָרווערטס‟ פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל פֿון דזשעראָם כאַנעס, אַ מחבר פֿון עטלעכע ביכער וועגן דער געשיכטע פֿון אַמעריקאַנער ייִדן, וועלכער טענהט, אַז די הײַנטיקע ליובאַוויטשער און סאַטמאַרער זענען, אין דער אמתן, נישט קיין חסידים.

די ליובאַוויטשער פֿאַרנעמען זיך, לויט אים, מיט פּירסום־קאַמפּאַניעס און מיסיאָנערישער טעטיקייט — להיפּוך צו די אַמאָליקע חסידים, וועלכע זענען געווען פֿאַרנומען מיטן לערנען די טיפֿע ענינים פֿון תּורת־החסידות און חסידישע דרכים פֿון עבֿודת־השם. וואָס שייך די סאַטמאַרער, מיינט כאַנעס, אַז זיי שיידן זיך ווייניק אונטער פֿון די ליטווישע מתנגדים; דער סאַטמאַרער רבי, יואל טייטלבוים, האָט זיך אַליין געהאַלטן מער ווי אַ רבֿ, איידער אַן עכטער חסידישער רבי.

כאַנעס גיט צו, אַז פֿאַר „די גערער, באָבאָווער און אַנדערע‟ חסידים איז חסידות הײַנט געוואָרן, דער עיקר, אַ געוויסער לעבנס־שטייגער און דאָס טראָגן חסידישע מלבושים. להיפּוך צו די אַמאָליקע אייראָפּעיִשע חסידים, פֿאַרנעמען זיי זיך ווייניק מיט די חסידישע תּורות און עבֿודות.

לויט אַזאַ לאָגיק, באַקומט זיך, אַז אין דער הײַנטיקער אַמעריקע זענען בכלל נישטאָ קיין עכטע חסידישע קהילות. מע קאָן גרינג פֿאַרשטיין, פֿאַרוואָס כאַנעס האָט געמאַכט אַזאַ אויספֿיר. פֿאַר ס׳רובֿ הײַנטצײַטיקע חסידים באַשטייט די באַזונדערקייט פֿון זייער דרך־עבֿודה אין אַזעלכע אויבערפֿלעכלעכע ענינים, ווי געוויסע מינהגים, נוסח פֿונעם דאַוונען, אַרויסרייד פֿון די לשון־קודשדיקע ווערטער, פּאות, שטרײַמל, קוגל און געצוקערטע געפֿילטע פֿיש. הגם זיי קוקן פֿון צײַט צו צײַט אַרײַן אין די חסידישע ספֿרים, זענען ווייניק פֿון זיי טיף און סיסטעמאַטיש פֿאַרטאָן אינעם פּראַקטישן התקשרות־הצדיקים, לאַנגע האַרציקע תּפֿילות און כּוונות־המיצוות, קבלה־לערנען און אַנדערע קלאַסישע חסידישע עבֿודות. דאָס חסידות האָט זיך פֿאַר אַזעלכע מענטשן פֿאַרוואַנדלט אין „היימישקייט‟, אינעם מעכאַנישן פֿאָלגן די הנהגות פֿון זייערע אָבֿות.

אינעם ספֿר „ויואל משה‟, האָט דער סאַטמאַרער רבי געמאָלדן, אַז אינעם הײַנטיקן דור איז אינגאַנצן פֿאַרגעסן געוואָרן דער דרך פֿונעם הייליקן בעל־שם־טובֿ. צוליב דעם, האָבן די סאַטמאַרער טאַקע באַקומען די רעפּוטאַציע פֿון האַלב־מתנגדים.

וואָס שייך ליובאַוויטש, הגם די חב״דניקעס שטעלט אַ שטאַרקן אַקצענט אויפֿן לערנען חסידות און אינטענסיווע רוחניותדיקע עבֿודות, קאָן מען מסכּים זײַן, אַז דער הײַנטיקער חב״ד, ווי אַן אָרגאַניזאַציע, האָט ווייניק צו טאָן מיט חסידות. אויפֿן שפּיץ פֿון איר טעטיקייט האָט זי פֿאַרשיידענע קירובֿ־פּראָגראַמען און שנאָרערײַ־קאַמפּאַניעס, אין וועלכע די טיפֿע חסידישע ענינים שפּילן בלויז אַן אויבערפֿלעכלעכע ראָלע. צוליב דעם, נעמען אַ סך הײַנטיקע ייִדן אויף ליובאַוויטש ווי אַן אַלטערנאַטיוו צו די וועלטלעכע קהילה־צענטערס און פֿעדעראַציעס, נישט ווי אַ קוואַל פֿון ידיעות וועגן סודות־התּורה און הויכע מיסטישע עבֿודות.

פֿונדעסטוועגן, בין איך בשום־אופֿן נישט מסכּים מיט כאַנעס, ווײַל ער מאַכט אַ גרויסן מעטאָדאָלאָגישן טעות, זײַענדיק אַ סאָציאָלאָג; די סאָציאָלאָגן פֿאַרנעמען זיך מיט גענוג פֿאַרשפּרייטע מאַסן־טענדענצן, אָפֿט פֿאַרזעענדיק די פּאָטענציעלע השפּעות און אייגנאַרטיקע מחשבֿות פֿון מאַרגינאַלע יחידים און פּיצל־קליינע גרופּעס, הגם זיי קאָנען זײַן אַ סך מער אינטערעסאַנט, אין פֿאַרגלײַך מיט אַ ריזיקן המון, פֿון דער פֿילאָסאָפֿישער און היסטאָרישער פּערספּעקטיוו. אין דער געשיכטע זענען שוין געשען אַ סך פֿאַלן, ווען אַ קליינטשיקע גרופּע אָדער אַ געוויסער געדאַנק האָט זיך שפּעטער פֿאַרוואַנדלט אין אַ מעכטיקן היסטאָרישן כּוח.

חסידות האָט זיך אָנגעהויבן מיט אַ יחיד, וועלכער האָט צוגעצויגן אַ קליינע צאָל דערהויבענע נשמות — די תּלמידים פֿונעם בעל־שם־טובֿ און זייערע גײַסטיקע יורשים. שפּעטער, ווי אַ נעץ פֿון מאַסן־באַוועגונגען, וועלכע האָבן לכתּחילה געהאַט אַ רעפּוטאַציע פֿון מאַרגינאַלע און סתּירותדיקע, איז אינעם פֿאָקוס פֿון חסידות געבליבן די פּערזענלעכע עבֿודה פֿונעם יחיד.