ווער זענען מיר, און וווּהין גייען מיר?

Who Are We, and Where Are We Headed?


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published July 18, 2014, issue of August 15, 2014.

די ייִדישע צעשפּליטערטקייט, סײַ פּאָליטיש, סײַ רעליגיעז, סײַ אַקאַדעמיש, סײַ קולטורעל… בײַם שׂונא־ישׂראל זײַנען מיר אַלע גלײַך.

ווער געדענקט עס נישט ווי די יעקעס האָבן אַמאָל זיך געשעמט מיט זייערע מיזרח־אייראָפּעיִשע ברידער־ייִדן, וואָס פֿלעגן אָנשפּאַרן די ברעגעס פֿון „זייער דײַטשלאַנד און זייער היימאַט.‟ זייער כאָראַלע קלאָג איז געבליבן שטעקן אין די אויערן, וואָס איז באַקאַנט מיט זייער פֿלאָדן־עגמת־נפֿש:

„די אָסט יודן זינט אונדזער אונגליק!‟

דאָס איז געווען זייער וויי־געשרײ, ווען עס האָבן זיך גענומען באַווײַזן ייִדן מיט לאַנגע קאַפּאָטעס, בערד און פּאות, און גערעדט האָבן זיי אויף אַ שפּראַך, וואָס האָט זיי געגרילצט אין די אויערן; זיי האָבן עס אָנגענומען ווי אַ צעקאַליעטשעטן דײַטש. זיי האָבן נישט פֿאַרשטאַנען, נעבעך, אַז בײַם שׂונא־ישׂראל זײַנען מיר אַלע גלײַך. אַ סימן היטלער האָט נישט געגעבן די דײַטשע ייִדן קיין באַזונדערע פּריווילעגיעס, אַפֿילו, ווען זייער דײַטש האָט געקלונגען הײַנריך הײַנעריש, און זייער פֿידל־שפּילן — פֿעליקס מענדלסאָניש, און זייער וויסנשאַפֿט — אַלבערט אײַנשטײַניש.

דאָס אַלץ האָט זיי געהאָלפֿן ווי אַ טויטן באַנקעס, ווען מען האָט זיי געטריבן צום טויט מיט די אָסט־יודן צוזאַמען. בכלל זײַנען מיר, ייִדן, אַ פֿאָלק וואָס איז אַלעמאָל געווען צעשפּאָלטן. אפֿילו אין דער אמונה אונדזערער, זײַנען מיר צעקרישלט אויף אַזעלכע סעקטעס ווי סאַטמאַר און ליובאַוויטש, גערער און באָבאָווער, וויזשניץ און פּאָניעוויעזשער, בעלדזער און לאָמיר נישט פֿאַרגעסן, חלילה, די טויטע־חסידים, וועמעס רבי לוי יצחק, דער בראַצלאַווער, ליגט באַגראָבן אין אומאַן, אוקראַיִנע. זאַמלען זיי זיך צונויף, יונג און אַלט אַרום זײַן קבֿר אין צײַט פֿון די ימים־נוראים, און מ’דינט אים ווי אַ לעבעדיקן רבין.

דער עיקר זײַנען מיר געשפּאָלטן, און גאָט זאָל אונדז שומר־ומציל זײַן איבערצוטרעטן די שוועל פֿון יענעמס אײַנגעגלויבטקייט אין זייערס אַ כּיתה. אויב דאָס איז נישט גענוג, טיילן מיר זיך אויף ליטוואַקעס און גאַליציאַנער, גאָט זאָל אָפּהיטן. אַמאָל, ווען אַ ליטוויש בחורל האָט זיך פֿאַרליבט אין אַ גאַליציאַנער „מאַמזעלכל‟, איז געווען — הימל עפֿן זיך! עלטערן זײַנען געזעסן שבֿעה, געריסן קריעה, געשיט אַש אויפֿן קאָפּ, אַן אומגליק אין דער משפּחה.