טשיקאַוועסן, רוחניות

כּשר צי נישט, זענען אינסעקטן אַ טייל פֿון לעבן

Kosher or Not, Insects Are a Part of Life

פֿון יואל מאַטוועיעוו

געוויינטלעך, ווערן די אינסעקטן אַסאָציִיִרט אין ייִדישקייט מיט נעגאַטיווע ענינים. אין דער פֿרומער וועלט פֿאַרשפּרייטן זיך כּסדר וואָרענונגען וועגן דער מעגלעכקייט צו געפֿינען אינסעקטן אין געוויסע פּראָדוקטן, ווי אויך פֿאַרשיידענע עצות און רעצעפּטן, ווי אַזוי מע קאָן בודק זײַן די פֿרוקטן און גרינסן, כּדי צו מאַכן זיכער, אַז דאָרטן באַהאַלטן זיך נישט אויס קיין קליינע טרייפֿענע באַשעפֿענישן.

מיט עטלעכע טעג צוריק, בין איך געשלאָפֿן בײַ אַ חבֿר. פּלוצעם, אינמיטן דער טיפֿער נאַכט, וועק איך זיך אויף פֿון אַ געפֿערלעכער קראַצעניש. צינד איך אָן דאָס ליכט און געפֿין אינעם בעט אומגעוווּנטשענע געסט — וואַנצן! די דאָזיקע עקלדיקע אינסעקטן, וואָס האָבן זיך לעצטנס ברייט פֿאַרשפּרייט אין ניו־יאָרק, קאָנען זיך באַגיין מער ווי אַ יאָר אָן קיין שפּײַז, אויסבאַהאַלטן אין זייער נעסט. ווען זיי דערשמעקן אַ פֿרישן מאכל — למשל, אַ נײַעם גאַסט — קריכן זיי אַרויס און הייבן אָן זיך צו פּאָסמאַקעווען מיט זײַן בלוט.

דאָס ענגלישע וואָרט „bug‟ — אַן אינסעקט — האָט לכתּחילה געמיינט אַ וואַנץ. ס׳זעט אויס, אַז די קליינע בלוטזויגער זענען געווען גאַנץ „פּאָפּולער‟ אינעם מיטל־עלטערלעכן ענגלאַנד. איינער אַ קאַנאַדער מיטן צונעמעניש mitchnast פֿאַרקויפֿט אויפֿן Ebay אַ חידושדיקע סחורה — וואַנצן־פֿאַרמען. זײַן המצאה שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ הערמעטישן סלוי פֿול מיט די דאָזיקע אינסטעקטן. דער פֿאַרקויפֿער דערקלערט, ווי אַזוי מע קאָן אַרויסלאָזן די וואַנצן צו בײַסן אין געוויסע ערטער פֿונעם גוף און מאַכן אַ צײַטווײַליקע טאַטויִרונג. איינער אַ קונה האָט אים טאַקע באַדאַנקט פֿאַר דער גוטער סחורה; ס׳זעט אויס, אַז עס טרעפֿן זיך אין דער וועלט בעלנים אויף אַזעלכע מאַזאָכיסטישע עקספּערימענטן.

ס׳רובֿ מענטשן, אַרײַנגערעכנט די תּושבֿים פֿון די פֿרומע ניו־יאָרקער ראַיאָנען, זענען אָבער נישט צופֿרידן מיט אַזעלכע שכנים. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז די טאַראַקאַנען — אַן אַנדער מין פֿאַרשפּרייטע אומגעוווּנטשענע ניו־יאָרקער געסט — קאָנען דווקא העלפֿן פּטור ווערן פֿון די וואַנצן. אין פֿאַרגלײַך מיט די קליינע בלוטזויגער, זענען די טאַראַקאַנען נישט איבערקלײַבעריש און האָבן ליב כּלערליי מאכלים, אַרײַנגערעכנט אַנדערע אינסעקטן. אין וויליאַמסבורג, אַ גרויסער צענטער פֿון די סאַטמאַרער חסידים, האָב איך אַמאָל געזען אַ שטוב פֿול מיט ריזיקע טאַראַקאַנען, וואָס קאָנען פֿליִען. דעם גרעסטן טאַראַקאַן האָב איך אָבער געטראָפֿן אויף אַ וויליאַמסבורגער גאַס; צוערשט האָב איך געמיינט, אַז ס׳איז געווען אַ מויז.

לויט אַ באַקאַנטער לעגענדע, קאָנען די טאַראַקאַנען איבערלעבן אַן אויפֿרײַס פֿון אַן אַטאָם־באָמבע. מיט אַ יאָר צוריק, האָט די באַקאַנטע טעלעוויזיע־פּראָגראַם MythBusters דורכגעפֿירט אַ פּראַקטישן עסקפּערימענט און געוויזן, אַז הגם דאָס איז זיכער אַ גרויסע גוזמא, קאָנען די דאָזיקע אינסעקטן אײַננעמען זייער הויכע דאָזעס פֿון ראַדיאַציע און בלײַבן לעבן. מע טרעפֿט לעבעדיקע טאַראַקאַנען אינמיטן נוקלעאַרע רעאַקטאָרס; ס׳זעט אויס, אַז אַפֿילו דאָרטן געפֿינען זיי וואָס צו עסן.

אַן אַנדער פֿאַרשפּרייטע אומאָנגענעמע באַשעפֿעניש זענען די לײַז. אַמאָל, ווען איך האָב געוווינט במשך פֿון עטלעכע חדשים אין באַרדיטשעוו, דאָס באַרימטע אַמאָליקע ייִדישע שטעטל, איז אַהין אָנגעקומען אַ גאַנצער אויטאָבוס מיט חסידישע ישיבֿה־בחורים פֿון לאָנדאָן, וועלכע האָבן געוואָלט באַזוכן דעם קבֿר פֿונעם גרויסן צדיק רבי לוי־יצחק באַרדיטשעווער און אַנדערע היסטאָרישע ייִדישע ערטער. די יונגע טוריסטן האָבן באַשטעטיקט די ידיעה, אַז אין דער ענגלישער הויפּטשטאָט זענען פֿאַראַן גאַנצע ייִדישע געגנטן, וווּ דער עולם, אַרײַנגערעכנט קליינע קינדער, רעדט אַ גאַנצן טאָג אויף ייִדיש; דער באַזוך פֿון דער גאַנצער כאָפּטע חסידישע קינדער האָט דעמאָלט משפּיע געווען אויף מײַן באַשלוס צו פֿאָרן קיין לאָנדאָן, כּדי צו לערנען דאָרטן די תּורה אין אַזאַ ייִדיש־רעדנדיקער סבֿיבֿה.