ווי פֿאַרשטאַרקט מען אַ קינדס אינטערעס צו ייִדישקייט?

Keeping Kids Jewishly Connected


פֿון רייזע טורנער

Published August 03, 2014, issue of August 29, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 4)

ווען איך האָב זיך אָנגעהויבן לערנען ייִדיש, האָב איך גלײַך געכאַפּט עפּעס מאָדנע וועגן דער אַמעריקאַנער ייִדישער אידענטיטעט, וואָס איך האָב פֿריִער נישט באַמערקט. דהײַנו, אַז אין דער נישט־אָרטאָדאָקסישער וועלט, לערנען מיר די ייִדישע קינדער אַ מאָדנעם אויסקלײַב אינפֿאָרמאַציע. מיר לערנען אין אַלגעמיין נאָר דרײַ זאַכן: רעליגיעזע ענינים (דאַוונען, חומש, מינהגים, און אוראַלטע געשיכטע), ציוניזם (וואָס רעכנט אַרײַן די געשיכטע פֿון דער מלוכה, ציוניסטישע באַוועגונגען, הײַנטצײַטיקע פּאָליטיק, און ישׂראלדיקע וועלטלעכע קולטור), און אין געוויסע פֿאַלן, לערנען מיר וועגן דעם חורבן אויך.

אָט דער לערנפּלאַן איז באַשטימט געוואָרן בכּיוון צוליב כּלערליי היסטאָרישע סיבות. אָבער מיר געהערן איצט צו אַ דור, וואָס געדענקט שוין נישט אָט די אַלע סיבות, און וואָס הייבט אָן פֿרעגן די געהעריקע און קענטיקע פֿראַגעס, ווי למשל: פֿאַר וואָס לערנען מיר אונדזער אַשכּנזיש יוגנט זייער ווייניק וועגן דעם, וואָס האָט די גרעסטע שײַכות צו זייער לעבן? וועגן דער פֿאַרשיידנקייט פֿון דער הײַנטצײַטיקער אַמעריקאַנער ייִדישער קהילה — די באַוועגונגען, עטנישער פֿאַרשיידנאַרטיקייט, און די חסידישע קהילות, למשל? וועגן דער געשיכטע, וואָס די אייגענע באָבע־זיידע אָדער עלטער־באָבע־זיידע האָבן דורכגעלעבט, אַחוץ דעם חורבן, ווי למשל, גענעאַלאָגיע, אַמעריקאַנער אימיגראַציע, אַסימילאַציע, באַציִונגען צווישן ייִדן און פֿאַרשיידענע נישט־ייִדישע געזעלשאַפֿטן? וועגן די לענדער, פֿון וועלכע אונדזערע משפּחות שטאַמען: מיזרח־ און צענטראַל־אייראָפּע? דער עיקר, לערנען עס די קינדער אויף אַ לעבעדיקן אופֿן, וואָס זאָל איבערגעבן דאָס וויכטיקסטע פֿון די לענדער און קהילות, פֿון וועלכע אונדזערע משפּחות זײַנען אַרויסגעוואָקסן (ד”ה, נישט נאָר וועגן פּאָגראָמען, דעם חורבן, און שטעטל־נאָסטאַלגיע). און בפֿרט, וועגן קולטור.

פֿאַר וואָס לערנען מיר די קינדער וועגן פֿאַלאַפֿעל און ווי אַזוי צו רעדן עבֿרית, אָבער מיר לערנען זיי גאָרנישט וועגן דעם, וואָס זייערע באָבע־זיידעס האָבן געגעסן, געטאַנצט, געזונגען, געלייענט, פֿאַרבראַכט, און דאָס וויכטיקסטע, ווי אַזוי זיי זײַנען געוואָרן פֿון שטעטל־ייִדן — מאָדערנע מענטשן (נאָך איידער זיי זײַנען אָפּגעפֿאָרן פֿון אייראָפּע)?

ווי נאָר מע הייבט אָן שטעלן אַזעלכע פֿראַגעס, דערוויסט מען זיך, אַז זיי זײַנען בולטע, יסודותדיקע. אפֿשר בין איך צו אָפּטימיסטיש, אָבער איך מיין, אַז עס קומט די צײַט, ווען די אָרגאַניזירטע ייִדישע קהילה הייבט אָן טראַכטן וועגן די דאָזיקע פֿראַגעס. עס איז נישט קיין סוד, אַז אַ סך „העברעיִשע שולן‟ זײַנען איצטער באַרימט ווי אַ מין קינדער־תּפֿיסה, פֿון וועלכער ייִדישע קינדער ווילן פּטור ווערן וואָס גיכער. מע אָרגאַניזירט גאַנצע קאָנפֿערענצן וועגן דעם, ווי אַזוי צו פֿאַרריכטן די־אָ „צעבראָכענע שיטה‟.