דער מיסטעריעזער אָפּשטאַם פֿון וואָרט „דאַוונען‟

The Mysterious Roots of the Word “Daven”


פֿון הערשל גלעזער

Published August 31, 2014, issue of September 26, 2014.

וועגן דעם באַקאַנטן שפּראַכפֿאָרשער ד”ר שלמה בירנבוים איז דאָ שוין נישט איין מאָל געקומען צו רייד, אָבער איצט ווילט זיך אים געבן אַ רעכטע עליה אין שײַכות מיטן דאַוונען. אַזוי ווי ד”ר בירנבוים איז געווען אַ פֿרומער ייִד, האָט ער אַזאַ עליה כּשר פֿאַרדינט.

קודם־כּל, איז כּדאַי איבערצוגעבן אַ צאָל פּרטים וועגן ד”ר בירנבוימס לעבן. ער איז געבוירן געוואָרן אין 1891 אין ווין; זײַן טאַטע איז געווען ד”ר נתן (אין דער אמתן: נחום) בירנבוים — צו ערשט, דער אידעאָלאָג פֿונעם ציוניזם, דערנאָך פֿונעם ייִדישיזם, און צום סוף, פֿון אַגודת־ישׂראל. אין דער היים האָט מען גערעדט דײַטש; שלמה בירנבוים האָט זיך אויסגעלערנט מאַמע־לשון אין טשערנעוויץ, וווּ זײַן טאַטע איז געווען דער אָרגאַניזירער פֿון דער שפּראַך־קאָנפֿערענץ פֿאַר ייִדיש אין 1908; שפּעטער האָט ער צוזאַמענגעאַרבעט מיט „בית־יעקבֿ‟ אין פּוילן, וווּ ער איז אַריבער אויפֿן פּוילישן ייִדיש.

נאָך איידער ער האָט שטודירט אויפֿן דאָקטאָראַט, איז ער געווען אַ זעלנער אין דער ערשטער וועלט־מלחמה; צוליב אַ וווּנד איז ער אַ צײַט אָפּגעלעגן אין שפּיטאָל, וווּ ער האָט אויסגעניצט די צײַט אָנצושרײַבן זײַן Praktische Grammatik der jiddischen Sprache. נאָכן באַקומען דעם דאָקטאָראַט פֿונעם אוניווערסיטעט אין ווערצבערג (ווירצבורג), דײַטשלאַנד, איז ער אינעם האַמבורגער אוניווערסיטעט געוואָרן דער ערשטער פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדיש אויף דער וועלט. אין 1933 איז בירנבוים מיט דער משפּחה אַנטלאָפֿן קיין ענגלאַנד, וווּ ער איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר פֿון לשון־קודשדיקער פּאַלעאָגראַפֿיע (די שטודיע פֿון דער געשיכטע פֿון האַנטשריפֿט) אינעם לאָנדאָנער אוניווערסיטעט. שפּעטער האָט ער זיך באַזעצט אין טאָראָנטע, וווּ ס’איז אַרויס זײַן Yiddish: A Survey and a Grammar (אַ נײַע אויפֿלאַגע דערפֿון דאַרף אַרויס אין דער נאָענטער צוקונפֿט). ער איז געשטאָרבן אין 1989, צו 98 יאָר.

איצט — אַ צרה מיט מאַמע־לשון: ס’רובֿ ייִדיש־רעדער קענען איינע אָדער עטלעכע פֿון די שפּראַכן, וואָס פֿון זיי האָט ייִדיש געשעפּט דעם וואָקאַבולאַר. האַלט זיך יעדער ייִד פֿאַר אַ שטיקל שפּראַך־וויסנשאַפֿטלער, פֿאַר אַן עטימאָלאָג, פֿאַר אַ קענער פֿון דער היסטאָרישער שפּראַך־אַנטוויקלונג. רעדער פֿון ענגליש און אַנדערע גרויסע לשונות, ווידער (אָפֿט מאָל די זעלביקע ייִדן!), קענען נישט די לשונות, וואָס ענגליש אאַז”וו האָבן געשעפּט דערפֿון; חוץ דעם, פֿאַלט זיי אַפֿילו נישט אײַן, אַז אַ גרויס לשון, ווי ענגליש, דאַרף אָפּגעבן דין־וחשבון פֿאַר האָבן אַנטליגן ווערטער פֿון דער פֿרעמד.