דער מיסטעריעזער אָפּשטאַם פֿון וואָרט „דאַוונען‟

The Mysterious Roots of the Word “Daven”


פֿון הערשל גלעזער

Published August 31, 2014, issue of September 26, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

וועגן די ערשטע זיבן שרײַבט בירנבוים, אַז „די ביז־איצטיקע עטימאָלאָגיעס זענען אַזוי טשודנע און נישט צו באַגרינדן, אַז וועגן זיי וועל איך מער נישט פּטרן קיין צײַט“. מילא, די ערשטע צוויי זענען רבנישע; די ווײַטערדיקע פֿיר זענען פּשוט־פֿאָלקישע, הדיוטישע. נאָר די זיבעטע איז גאָר די השערה פֿון יודאַ אַ. יאָפֿע, אויך אַ באַקאַנטער שפּראַכפֿאָרשער און אַ רעדאַקטאָר פֿונעם „גרויסן ווערטערבוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך“, נאָר צווישן אונדז גערעדט — אַ טשודאַק.

בלויז די לעצטע צוויי, האַלט בירנבוים, האָבן פֿאַרדינט, מע זאָל זיי אָפּגעבן טינט און כּוח. די השערה daʕwa קומט אַרויס פֿון פּראָפֿ’ פּאָול וועקסלער (וואָס ער ווערט נישט דערמאָנט בײַם נאָמען). בירנבוים שרײַבט, אַז נאָר אין ארץ־ישׂראל איז קיין מאָל נישט געווען קיין קאָנטאַקט צווישן ייִדיש און אַראַביש; די אַנדערע לשונות וואָס האָבן געקענט פֿאַרמיטלען ס’וואָרט, האָבן אויך נישט געהאַט קיין דירעקטן קאָנטאַקט מיט מאַמע־לשון. מע מוז צוגעבן: וועקסלער האַלט, אַז ייִדיש איז אויפֿגעקומען נישט ווען ייִדן זענען אַריבער פֿון פֿראַנקרײַך און איטאַליע קיין מערבֿ־דײַטשלאַנד, חוץ פֿון די באַלקאַנען אויף דער מערבֿ־סלאַווישער טעריטאָריע (ס’הײַנטיקע מערבֿ־פּוילן און מיזרח־דײַטשלאַנד); דערמיט איז בירנבוים נישט מסכּים. מע זאָל אַפֿילו יאָ אָננעמען וועקסלערס באַלקאַנישע השערה, אַז די אַשכּנזישע ייִדן האָבן זיך געטראָפֿן מיט די טערקן, פֿאַרשטייט בירנבוים סײַ ווי נישט, ווי אַזוי בלויז איין וואָרט, און אַזאַ וויכטיקס, האָט געקענט אַרײַן אין ייִדיש פֿון טערקיש.

די סאַמע לעצטע עטימאָלאָגיע שטאַמט פֿון אַן אַנדער חשובֿן פֿילאָלאָג, ד”ר מרדכי קאָסאָווער. ער פֿאַרבינדט ס’הײַנטיקע וואָרט „דוינען“ [אומעטיק געזאַנג], מיטן אַלטן וואָרט „דוינן“ [סינאָנים פֿון „דאַוונען” בײַ טייל ליטווישע ייִדן], וואָס ער האָט געפֿונען אינעם ייִדישן מנהגים־כּתבֿ־יד, וואָס מע רעכנט, אַז ס’איז געשריבן געוואָרן אין אָנהייב 15טן י”ה אין צפֿון־איטאַליע. אין דעם כּתבֿ־יד „דוינט“ בלויז דער חזן, נישט אַלע ייִדן אין שול. בירנבוים גלייבט נישט, אַז „דוינן“ האָט זיך געקענט אַריבערטראָגן אויך אויפֿן סתּם דאַוונען פֿונעם קהל, וואָס איז שטיל און אָן אַ ניגון. חוץ דעם, ווײַזט ער אָן, אַז אינעם 15טן י”ה וואָלט מען „דוינן“ נישט אַרויסגערעדט /דאָינענ/, נאָר /דעינענ/, און אַז דערפֿון האָט נישט געקענט אַרויסוואַקסן ס’הײַנטיקע „דאַוונען“. און ער פֿאַרענדיקט מיט די ווערטער „דער אָפּשטאַם פֿונעם וואָרט ‘דאַוונען’ איז ווײַטער נישט באַוווּסט“.

איצט האָט איר, ליבע לייענערס, דאָס וואָרט: אויב איר ווייסט פֿון טשיקאַווע רבנישע עטימאָלאָגיעס, שיקט זשע זיי אַרײַן.