צווישן אַלטע ספֿרים און ציגײַנערישע טענצער

Among Hebrew Books and Romani Dancers

ראָזעווע פֿלאַמינגאָס אינעם נאַציאָנאַלן פּאַרק פֿון קאַמאַרג
Yoel Matveyev
ראָזעווע פֿלאַמינגאָס אינעם נאַציאָנאַלן פּאַרק פֿון קאַמאַרג

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published September 04, 2014, issue of September 26, 2014.

קאַמאַרג, דער זומפּיקער ראַיאָן אין פֿראַנקרײַך, וואָס געפֿינט זיך צווישן די צוויי אַרבל פֿונעם טײַך ראָן, וועלכע פֿליסן אַרײַן אינעם מיטל־לענדישן ים, איז באַקאַנט ווי אַן נאַטור־אוצר, וווּ עס פּאַשען זיך ווילדע ווײַסע פֿערד, און וווּ די ראָזעווע פֿלאַמינגאָס און 400 אַנדערע מינים פֿייגל פֿליִען אַרום איבער די ענדלאָזיקע סכּנותדיקע זאַלציקע זומפּן מיט זינק־זאַמדן. בלויז אַרום 113 טויזנט תּושבֿים וווינען אויפֿן שטח פֿון בערך 1,500 קוואַדראַט־קילאָמעטער; בערך אַ העלפֿט פֿון זיי — אויפֿן צפֿון, אין דער אוראַלטער שטאָט אַרל. ס׳רובֿ פֿונעם שטח פֿאַרנעמט דער ריזיקער וווּנדער־שיינער נאַטור־פּאַרק.

קאַמאַרג געפֿינט זיך צווישן צוויי ראַיאָנען, וואָס שפּילן גאָר וויכטיקע ראָלעס אין דער ייִדישער געשיכטע: לאַנגעדאָק און פּראָוואַנס, וווּ ייִדן זענען שוין געווען אינעם ערשטן יאָרהונדערט — מעגלעך, ווען דער בית־המיקדש איז נאָך געשטאַנען. אָנהייבנדיק פֿונעם 5טן יאָרהונדערט, זענען אָפּגעהיט געוואָרן דאָקומענטן וועגן דער ייִדישער קהילה אין אַרל — אַן אַמאָליקער צענטער פֿון ייִדישע חכמים, וועלכע האָבן איבערגעלאָזט אַ סך ספֿרים, אַרײַנגערעכנט גאַנץ חידושדיקע און אומגעוויינטלעכע.

דער חכם קלונימוס בן קלונימוס, וועלכער האָט דאָרטן געוווינט מיט 700 יאָר צוריק, איז באַקאַנט ווי דער מחבר פֿון דער שפּאַסיקער כּמו־תּלמודישער מסכתּא „מסכת־פּורים‟, וועלכע הייבט זיך אָן מיט אַ פּילפּול וועגן דעם אויסגעטראַכטן נבֿיא „חבקבוק‟, וואָס זײַן נאָמען שטאַמט פֿונעם וואָרט „בקבוק‟ — אַ פֿלאַש. ווען מע זעט די אומצאָליקע סאָרטן ווײַנען אין די פֿראַנצויזישע קראָמען, איז גרינג זיך פֿאָרצושטעלן, פֿאַרוואָס אַן אַמאָליקער ייִדישער תּושבֿ פֿון דער געגנט האָט אויסגעקליבן אַזאַ טעמע.

„מסכת־פּורים‟ איז פֿול מיט פּרטימדיקע רעצעפּטן פֿון פֿאַרשיידענע פֿאַרבײַס־נאַשערײַען און אַנעקדאָטישע כּמו־הלכות וועגן שיכּרות, צומאָל מיט אַ ווילדן סעקסועלן טעם. די הומאָריסטישע מסכתּא האָט אַרויסגערופֿן אַ קעגנערשאַפֿט מצד די רבנים, וועלכע זענען נישט געווען צופֿרידן מיט די לצנותדיקע כּמו־תּלמודישע פּילפּולים וועגן צעבראָכענע גלעזער און שיכּורע אָרגיעס. קלונימוס בן קלונימוס איז אויך באַקאַנט ווי דער מחבר פֿונעם גאַנץ ערנסטן מוסר־ספֿר „אבֿן־בוחן‟. ער האָט אויך איבערגעזעצט אויף לשון־קודש אַ גאַנצע ריי פֿילאָסאָפֿישע און מעדיצינישע ביכער פֿון אַראַביש.

דער באַרימטער רײַזנדער בנימין פֿון טודעלאַ דערציילט אין זײַן ספֿר „מסעות בנימין‟, אַז אינעם 12טן יאָרהונדערט האָבן אין אַרל געוווינט אַרום 200 ייִדישע משפּחות. זעקס רבנים האָבן באַדינט די קהילה, וואָס איר עיקר־פּרנסה איז געווען דאָס האַנדלען מיט דער העל־רויטער פֿאַרב, וואָס מע פּראָדוצירט פֿון געוויסע אינסעקטן. אין דער תּורה הייסט די דאָזיקע פֿאַרב „תּולעת שני‟ — איינער פֿון די קאָלירן, מיט וועלכן מע פֿלעגט באַצירט די בגדים פֿון די כּהנים אינעם בית־המיקדש.