קונסט און קולטור, פּובליציסטיק

דער כּוח־המדמה — צום גוטן און צום שלעכטן

Power of Imagination: Good, Bad and Ugly

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

צי די לעגענדע וועגן „בעלאָוואָדיע‟ איז באַגרינדעט אויף עפּעס אַ גשמיותדיק אָרט, צי נישט, איז עס אַ גוטער בײַשפּיל פֿון איידעלע אוטאָפּישע דמיונות. איך האָב געמיינט, אַז דער נײַער טעלעוויזיע־סעריאַל איז טאַקע אַ קינאָ־אוטאָפּיע. למעשׂה, גייט דאָרטן אַ רייד וועגן אַ פֿאַרוואָרפֿענעם באַרג־מאָנאַסטיר, וווּ עס געפֿינט זיך אַ מיסטישער פּאָרטאַל צו אַנדערע וועלטן. עס ווערט געשילדערט אַן אוניווערס, וווּ עס רעגירן בייזע יענוועלטיקע כּוחות, וואָס פֿירן זיך אויף ווי אַן עכטע מאַפֿיע און פּרוּוון צו קאָנטראָלירן גאַנצע וועלטן.

„בעלאָוואָדיע‟ איז אַ המשך פֿונעם סעריאַל „כּל־זמן עס בליט דאָס פֿעדערגראָז‟, וווּ עס ווערט געוויזן, ווי אַ גרופּע פּשוטע צופֿעליקע מענטשן, בראָש מיטן מאָסקווער זשורנאַליסט קיריל אַנדרעיעוו, ראַטעווען די וועלט פֿון בייזע מכשפֿים. די העלדן פֿירן זיך אויף ווי גראָבע יונגען פֿון עפּעס אַ מאָסקווער געשעפֿט־פֿירמע און דערצו האַלטן אין איין שיכּורן. די גוטע מאָראַל באַשטייט אין דעם, וואָס דער מאָסקווער זשורנאַליסט האָט זיך אָפּגעזאָגט פֿון עשירות און מאַכט לטובֿת די אַנדערע מענטשן.

ניקאָלײַ רעריך, דער באַרימטער רוסישער מאָלער, רײַזנדער און מיסטיקער, האָט געזוכט „בעלאָוואָדיע‟ אינעם אַלטײַ־ראַיאָן, נאָך די פֿוסטריט פֿון די „אַלט־גלויבערישע‟ מעשׂיות. די קינעמאַטאָגראַפֿן האָבן פֿילמירט דעם נײַעם כּישוף־דעטעקטיוו אינעם דאָזיקן טייל פֿון רוסלאַנד, צווישן וווּנדער־שיינע באַרג־לאַנדשאַפֿטן. ווען אַ לעגענדע וועגן איידעלע אוטאָפּישע זוכענישן ווערט פֿאַרוואַנדלט אין אַ דעטעקטיוו וועגן יענוועלטיקע באַנדיטן, פֿאַרקרימט עס די עצם־קאָנצעפּציע פֿונעם קינאָ־פּראָיעקט. דאָס אויסמישן אַן אוטאָפּישע לעגענדע מיט מאַפֿיע־מעשׂיות און סתּם גראָבקייט איז אַ צווייפֿלהאַפֿטיקער געדאַנק.

דער מחבר פֿון די שורות האָט שוין אַמאָל דערציילט אונדזערע לייענער, אַז בײַ ייִדן איז פֿאַראַן זייער אַן ענלעכע לעגענדע וועגן דעם לאַנד פֿון בני־משה, וואָס וווינען אויף אַן אוטאָפּישן קאָמונאַלן שטייגער הינטער דעם מיסטעריעזן טײַך סמבטיון. נישט בלויז ייִדן זענען געווען באַקאַנט מיט דער דאָזיקער לעגענדע. זאַקאַריאַ אַל־קאַזוויני, אַ פּראָמינענטער פּערסישער וויסנשאַפֿטלער און שרײַבער, האָט אינעם 13טן יאָרהונדערט איבערגעגעבן, אַז דער איסלאַמישער נבֿיא אַליין, מוכאַמאַד, האָט שטאַרק געלויבט דעם מיסטעריעזן ייִדישן שבֿט פֿון בני־משה פֿאַר זייער ברידערלעכן לעבנס־שטייגער.

דער באַקאַנטער חסידישער זינגער יום־טובֿ ערלעך האָט פּלאַנירט אַן עקספּעדיציע אינעם באַהאַלטענעם לאַנד פֿון די פֿאַרלוירענע ייִדישע שבֿטים. אַזוי ווי רעריך, האָט ער אַסאָציִיִרט דאָס אוטאָפּישע לאַנד מיט די טיבעטישע מעשׂיות וועגן דעם מיסטעריעזן אָרט שאַמבאַלאַ.

אין די באַקאַנטע ייִדישע ספֿרים און פֿאָלקס־מעשׂיות טרעפֿן זיך אַ סך מעשׂיות און השערות, וואָס וואָלטן געקאָנט דינען ווי אַ יסוד פֿון שפּאַנענדיקע פֿילמען מיט אַ ראָמאַנטישן טעם. צום באַדויערן, אין פֿאַרגלײַך מיט די אַמאָליקע ייִדישע מעשׂה־ביכלעך, האָט די הײַנטיקע פֿרומע פֿאַרווײַל־אינדוסטריע אַנטוויקלט דווקא אַ פּראַגמאַטישן, און צומאָל גאָר אַ וווּלגאַרן, סטיל. איין געוויסער „שעדעווער‟ איז אַ באַזונדערס מיאוסער בײַשפּיל פֿון דער דאָזיקער נטיה.