מעכאַנישע נאָרמעס צי משיחישער גײַסט?

Mechanical Norms or Messianic Spirit?

די דרײַ נײַע ביאָגראַפֿישע ביכער וועגן דעם ליובאַוויטשער רבין
די דרײַ נײַע ביאָגראַפֿישע ביכער וועגן דעם ליובאַוויטשער רבין

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 30, 2014, issue of November 21, 2014.

דעם 20סטן אָקטאָבער, האָט הרבֿ שמואל בוטח, אַ באַקאַנטער „סעקס־גורו‟, אַ טעלעוויזיע־אויפֿטרעטער און אַ ליובאַוויטשער חסיד, פֿאַרטיידיקט אינעם זשורנאַל „ניו־יאָרק אָבסערווער‟ יוסף טעלושקינס ביאָגראַפֿיע פֿונעם ליובאַוויטשער רבין, און האָט שאַרף קריטיקירט די, וואָס האָבן עס פֿאַרדאַמט.

במשך פֿון די לעצטע חדשים, אין שײַכות מיטן 20סטן יאָרצײַט פֿונעם ליובאַוויטשער רבין, מנחם־מענדל שניאורסאָן, זענען אַרויס דרײַ נײַע ביאָגראַפֿישע ביכער וועגן אים: פֿון הרבֿ חיים מילער, הרבֿ יוסף טעלושקין און הרבֿ עדין שטיינזאַלץ.

מילער איז אַ באַקאַנטער ליובאַוויטשער חסיד און אַ מחבר פֿון אַ צאָל ספֿרים וועגן חסידות. אין קאָנטראַסט, איז טעלושקין אַ מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער רבֿ, וועלכער האָט אָנגעשריבן צענדליקער פּאָפּולערע ביכער. אין זײַנע ווערק טרעפֿט זיך צומאָל אַ שאַרפֿע קענגערשאַפֿט לגבי די סאַטמאַרער חסידים, ווי אויך צווייפֿלהאַפֿטיקע באַמערקונגען וועגן ייִדיש, ווי אַן „אָפּשטאַרבנדיקע‟, גלות־שפּראַך. צו ליובאַוויטש באַציט ער זיך אָבער גאַנץ פּאָזיטיוו.

זײַן בוך וועגן דעם ליובאַוויטשער רבין האָט אַרויסגערופֿן אַן אומגעוויינטלעכן סקאַנדאַל. דער אָבֿ־בית־דין פֿון טאָראָנטאָ, הרבֿ גרשון־אלישע שוחט, האָט מיט אַ פּאָר טעג פֿאַר ראָש־השנה אָנגעשריבן אַ פּאַשקעוויל אין אַ גאָר שאַרפֿן קנאָיִשן סטיל קעגן דעם „אַפּיקורסישן‟ כאַראַקטער פֿון טעלושקינס בוך. קיין קאָנקרעטע ראיות דערמאָנט ער אָבער נישט, אַחוץ טעלושקינס פֿרײַנדלעכער באַציִונגע צו די קאָנסערוואַטיווע ייִדן.

זעלטן ווערן אַזעלכע פּאַשקעווילן פֿאַרשפּרייט אינעם הײַנטיקן חב״ד. צום לעצטן מאָל האָב איך געטראָפֿן דווקא אין די ליובאַוויטשער שילן. די הײַנטיקע חב״ד־קהילות באַציִען זיך גאַנץ פֿרײַנדלעך צום וועלטלעכן עולם און ציִען צו אַזעלכע מענטשן, למשל, וואָס כאַפּן זיך אַרײַן ראָש־שנה אויף אַ פּאָר מינוט אין אַ חב״ד־שיל, פֿאָרנדיק אין זייער אויטאָס, כּדי אויסצוהערן די תּקיעות. עס באַקומט זיך אָבער, אַז אַ פֿרײַנדלעכע באַציִונג צו די, וואָס לעבן נישט על־פּי הלכה, קאָן אַרויסגערופֿן צווישן אַ טייל ליובאַוויטשער אַזאַ שאַרפֿע רעאַקציע.

שטיינזאַלץ, דער מחבר פֿון דער דריטער ביאָגראַפֿיע, איז אַ באַגאַבטער שרײַבער און אַן אינטערעסאַנטער דענקער, אָבער אַ סתּירותדיקער מענטש. אין קאָנטראַסט מיט טעלושקינען, קאָן מען זאָגן, אַז ער איז אַ הלכה־עקסטרעמיסט. אינעם יאָר 2005 האָט דער דאָזיקער טוער אָנגענומען די ראָלע פֿונעם „נשׂיא‟ אין אַ נײַעם „סנהדרין‟ — אַן אויסטערלישע אינסטאַנץ, וואָס אַ גרופּע עקסטרעם־רעכטע מיליטאַנטישע ייִשובֿניקעס האָט געפּרוּווט אויפֿצושטעלן אין טבֿריה, האָפֿנדיק צו צווינגען אַלעמען צו פֿאָלגן זייער פּסקי־הלכה און אַפֿילו אָנצופֿירן רעליגיעזע מלחמות. שפּעטער האָט שטיינזאַלץ זיך צעקריגט מיט די דאָזיקע „ייִדישע דזשיהאַדיסטן‟, ווײַל זייער צוגאַנג צו הלכה איז צו בייגעוודיק, לויט זײַן מיינונג. צוליב דער זעלבע סיבה, פֿאַרדאַמען אים אַ טייל ליטווישע מתנגדים, פֿון זייער צד, אין אַפּיקורסות — צוליב שטיינזאַלצס מער ליבעראַלער צוגאַנג צו הלכה.