ייִדישע טעאַטער־לידער פֿון פּוילן

Yiddish Theater Songs from Poland

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published November 06, 2014, issue of November 21, 2014.

דזשיין פּעפּלער
דזשיין פּעפּלער

אינעם פֿעלד פֿון פֿאָלקלאָר בײַם אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט האָבן עטלעכע פֿאָלקלאָריסטן זיך פֿאַרדינט אַ שם ווי „יעגערס‟, ווײַל זיי האָבן אויסגעזוכט די אַלטע באַלאַדעס, עלעהיי זיי וואָלטן געווען ווילדע חיות, וואָס באַהאַלטן זיך אין די בערג און וועלדער.

די „יעגערס‟ האָבן שפּעטער אָפּגעדרוקט זייערע זכרונות און באַשריבן זייערע אַווענטורעס צווישן דעם זינגענדיקן „פּראָסטן‟ פֿאָלק ווי אַ סכּנת־נפֿשות, וואָס זיי האָבן קוים איבערגעלעבט. די ייִדישע פֿאָלקלאָריסטן שמואל לעהמאַן און פּנחס גראַובאַרד האָבן אויך באַשריבן ענלעכע עפּיזאָדן אין זייערע פֿאָלקלאָר־עקספּעדיציעס צווישן די אָרעמע־לײַט אין וואַרשע.

אַזאַ מין יעגער נאָך ייִדישע לידער איז הײַנט די זינגערין און מוזיקערין דזשיין פּעפּלער פֿון צפֿון־קאַראָלײַנע. קיין סכּנותדיקע מניעות בעת איר פֿאָרשונג האָט זי, צום גליק, נישט געדאַרפֿט בײַקומען, אָבער זי וואָלט געגאַנגען דורך פֿײַער און וואַסער, כּדי צו געפֿינען אַלע מעלאָדיעס און גאַנצע טעקסטן פֿון די לידער אין די לידער־ביכלעך פֿון איציק זשעלאָנעק.

ווער איז געווען איציק זשעלאָנעק? אַ ייִדישער מוכר־ספֿרימניק און „מוכר־פּלאַטעניק‟ אין וואַרשע אין די 1920ער און 1930ער יאָרן, וואָס האָט אַליין צוזאַמענגעשטעלט און אַרויסגעגעבן ביכלעך מיט די ווערטער צו די פּאָפּולערע ייִדישע טעאַטער־לידער פֿון זײַן צײַט. וועגן אים און דזשיין פּעפּלערס געשיכטע מיט אים האָבן מיר אַ מאָל געשריבן אין „פֿאָרווערטס‟, ווען איר ערשטע זאַמלונג פֿון די לידער איז אַרויס אויף אַ קאָמפּאַקטל — „אין אָדעס: ייִדישע לידער פֿון וואַרשע‟.

אָבער די דאָזיקע רעקאָרדירונג, ווײַזט אויס, האָט מיט זיך פֿאָרגעשטעלט בלויז דעם אָנהייב פֿון דעם זשעלאָנעק־פּעפּלער שותּפֿות. עס זענען הײַנטיקס יאָר אַרויס צוויי בראָשירטע ביכלעך, וועלכע נעמען אַרײַן אַלע לידער פֿון זשעלאָנעקס זאַמלונגען. אינעם ביכל „The Itzik Zhelonek Working Files‟ ווערן רעפּרודיצירט די לידער ווי זיי זענען געדרוקט געוואָרן אין די ביכלעך, וואָס פּעפּלער האָט געפֿונען אין דער חב”ד־ביבליאָטעק אין ניו־יאָרק. זי האָט געפֿונען אין די ביכלעך נישט בלויז לידער־טעקסטן צו זינגען, נאָר אויך לענגערע קאָמישע מאָנאָלאָגן, וואָס זי האָט באַשלאָסן נישט אַרײַנצונעמען אין איר איצטיקער אַרבעט.

דאָס קרוינווערק פֿון דזשיין פּעפּלערס דרײַ־יאָריקער האָרעוואַניע איז דער באַנד Yiddish Songs from Warsaw 1929-1934: The Itzik Zhelonek Collection, אין וועלכן זי דרוקט אָפּ סײַ די ווערטער פֿון די לידער, וואָס זי האָט אַרויסגענומען פֿון זשעלאָנעקס ביכלעך, סײַ די מוזיק, וואָס זי האָט געזוכט מיט ליכט אין אַלע ווינקעלעך. אָפֿט מאָל האָט זי טראַנקסריבירט די מוזיק פֿון אַלטע 78־פּלאַטעס, וואָס זי האָט געפֿונען אין אַן אַרכיוו אָדער אין אַמעריקע, אָדער אין אייראָפּע. אַזאַ אַנטאָלאָגיע פֿון אַמאָליקע וואַרשעווער טעאַטער־לידער מיט מוזיק איז נאָך קיין מאָל נישט געדרוקט געוואָרן, און ס’איז אַ גאָר וויכטיקער בײַשטײַער צו דער ייִדישער לידער־פֿאָרשונג.