150 יאָר פֿון דזשאָרדזש בולס ירושה

150 Years of George Boole‘s Legacy

דזשאָרדזש בול; אַ סכעמע פֿון לאָגישע באַציִונגען אין דער „בול־אַלגעברע‟
דזשאָרדזש בול; אַ סכעמע פֿון לאָגישע באַציִונגען אין דער „בול־אַלגעברע‟

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published November 30, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אַ סך אַנדערע ייִדישע דענקער האָבן באַטאָנט די גײַסטיקע נאָענטקייט צווישן ייִדן און מוסולמענער. די מיטל־עלטערלעכע מוסולמענישע חכמים האָבן געשפּילט אַ ריזיקע ראָלע אין דער אַנטוויקלונג פֿון מאַטעמאַטישער לאָגיק, ווי אויך אינעם פֿאַרשפּרייטן די אוראַלטע חכמות פֿון אינדיע.

אינעם 14טן יאָרהונדערט, האָט דער גרויסער חכם מנחם מאירי באַטאָנט אין זײַן „בית־הבחירה‟, אַז לויט דעם באַקאַנטן מאמר־חז״ל „אין מזל לישׂראל‟ קאָנען גובֿר זײַן זייער מזל, צוליב זייער שײַכות צו ייִדן. ער האָט בפֿירוש געהאַלטן אָרנטלעכע קריסטן און מוסולמענער פֿאַר אַזעלכע „ייִדן ברוחניות‟. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז די געגנט אין דרום־פֿראַנקרײַך, וווּ דער מאירי האָט געוווינט, איז געווען באַקאַנט ווי אַ צענטער פֿון אומאָרטאָדאָקסישע קריסטן, וואָס אַ סך זייערע דעות זענען געווען נאָענט צו קבלה.

צווישן די קלאָרע ענלעכקייטן צווישן דער אינדישער, מוסולמענישער און ייִדישע טראַדיציעס, וואַרפֿט זיך אין די אויגן אַ בולטער אינטערעס צו לאָגישע פּילפּולים און סימבאָלישע מאַניפּולאַציעס איבער די אותיות און לינגוויסטישע קאָנסטרוקציעס. אומצאָליקע ווערק וועגן סאַנסקריט, אַראַביש און לשון־קודש זענען געווידמעט די זוכענישן פֿון באַהאַלטענע מיסטישע סטרוקטורן דווקא אין די דרײַ שפּראַכן.

צום באַדויערן, ווערט כּמו־קאָמפּיוטערישע לאָגיק אָפֿט באַנוצט ווי אַ תּירוץ פֿאַר נאַציאָנאַליסטישע אָדער צווישן־רעליגיעזע סיכסוכים. געוויסע מענטשן פֿאַרשטייען נישט, אַז די מענטשהייט איז נישט אַ „שאָכברעט‟, וווּ יעדע פֿיגור איז אָדער אַ „ווײַסער‟ פֿרײַנד, אָדער אַ „שוואַרצער‟ שׂונא. אַ גרויסער פֿילאָסאָפֿישער פּאַראַדאָקס באַשטייט אין דעם, וואָס די קלאַסישע לאָגיק פֿון היפּוכדיקע צוויי־ווערטיקע אַבסאָלוטע אָפּאָזיציעס איז דווקא אַ רעזולטאַט פֿון אַ לאַנג־דורותדיקן קולטורעלן אויסטויש און סינטעז. אַדרבה, צוליב דער פֿילזײַטיקער און בייגעוודיקער נאַטור פֿון די מענטשן איז אינגאַנצן אומלאָגיש זיי צו פֿאַרבן היפּוך אין „שוואַרץ‟ אָדער „ווײַס‟.

די אינפֿאָרמאַציע פֿאַרן דאָזיקן אַרטיקל האָט דער מחבר פֿון די שורות, אַוודאי, געזוכט אויף דער אינטערנעץ מיט דער הילף פֿון אַ קאָמפּיוטער. דער דערמאָנטער מנהיג פֿון די בראַצלעווער חסידים, וועלכער האָט געוווינט אינעם קליינעם צענטראַל־אוקראַיִנישן שטעטל טשערין, וואָלט זיך הײַנט פֿאַרחידושט, אַז זײַנע ספֿרים זענען צוטריטלעך צו דער גאַנצער וועלט צוליב דער טעטיקייט פֿון זײַנעם אַ מיטצײַטלער, איינער פֿון די דערמאָנטע פּאָטענציעלע גרים, וועלכער האָט צונויפֿגעפֿלאָכטן דעם מיזרח און מערבֿ אין זײַן געדאַנקען־גאַנג.

דזשאָרדזש בול אַליין וואָלט געווען זיכער צופֿרידן, אַז צוליב זײַנע פֿאָרשונגען איז געוואָרן מעגלעך צו פֿאַראייניקן די מענטשן איבער דער גאָרער וועלט דורך די קאָסמאָפּאָליטישע קאָמפּיוטער־נעצן. און דער רעזולטאַט פֿון דער פֿאַרבינדונג, נישט געקוקט אויף דער אינערלעכער טרוקענער „שוואַרץ־ווײַסער‟ לאָגיק, באַקומט זיך דווקא אַ לעבעדיקער און קאָליריקער.