צוויי פֿאָלקסלידער פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה

Two Yiddish Folksongs from World War I

דער בריטיש-ייִדישער לעגיאָן, 1916
דער בריטיש-ייִדישער לעגיאָן, 1916

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published December 04, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אין די ווײַטערדיקע סטראָפֿעס קומט אַ שוואַרצער פֿויגל און וויל אים אויספּיקן די אויגן, אָבער דער טויטער זעלנער בעט, ער דער פֿויגל זאָל גיכער נעמען זײַנע הענט און אַוועקפֿליִען צו זײַן מאַמען.

זאָלסט איר פֿון מײַן טויט נישט זאָגן, וויי, וויי
זאָלסט איר פֿון מײַן טויט נישט זאָגן,
אַניט וועט זי נישט אויפֿהערן קלאָגן.

דאָס ליד ענדיקט זיך מיט דער פֿראַגע, ווער וועט פֿאַר אים וויינען און קלאָגן?

ווער וועט נאָך מיר וויינען און קלאָגן?

ווער וועט נאָכגיין מײַן לוויה?

נאָר דאָס פֿערדל, דאָס געטרײַע.

וואַלטער אַנדערסאָן
וואַלטער אַנדערסאָן

מע האָט מיך פֿאַרזיכערט, אַז דער ניגון פֿונעם ליד שטאַמט פֿון אַן אוקראַיִניש פֿאָלקסליד, אָבער פּונקט וואָסער ליד קען קיינער מיר דערווײַל נישט זאָגן. דאָס ליד האָבן די ייִדישע פֿאָלקזינגער גיך אויפֿגעכאַפּט, און עס שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ מוסטער פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר, וואָס איז דווקא נישט אַלט, אָבער האָט זיך פֿאָרט גיך פֿאַרשפּרייט און אַנטוויקלט פֿאַרשיידענע וואַריאַנטן. די פֿאָרשערין יאַנינאַ וווּרבס און איך האָבן דעם פֿרילינג רעקאָרדירט אַ נוסח בײַ פּראָפֿ’ משה טאַובע, וואָס ער האָט געהערט בײַ זײַן טאַטן וועגן דעם פּויליש־סאָוועטישן קאַמף פֿון 1919.

אפֿשר איז דער בעסטער אַנאַליז פֿון אַ ליד אין דער ייִדישער פֿאָלקלאָריסטיק דאָס אַזוי־גערופֿענע „ליד פֿון דער מאָביליזאַציע‟. פּראָפֿעסאָר וואַלטער אַנדערסאָן (1885 — 1962) אַ מינסק געבוירענער קריסט, האָט די פֿאָרשונג דורכגעפֿירט אויפֿן סמך פֿון די טעקסטן וואָס די ייִדישע תּלמידים האָבן געזאַמלט פֿאַר אים אין מינסק בעת די יאָרן 1918 — 1920. די אַרבעט האָט ער אָפּגעדרוקט אין דער סעריע פֿון ייִוואָ — „פֿילאָלאָגישע שריפֿטן‟. ער שרײַבט דאָרטן, אַז ס’רובֿ מאָל האָבן די תּלמידים דאָס פֿאַרשריבן פֿון די בעטלערס און בעטלערקעס אויף די מינסקער גאַסן.