צוויי פֿאָלקסלידער פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה

Two Yiddish Folksongs from World War I

דער בריטיש-ייִדישער לעגיאָן, 1916
דער בריטיש-ייִדישער לעגיאָן, 1916

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published December 04, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

די אַנדערע וואַריאַנטן, געפֿונען אין פֿאַרשידענע זאַמלונגען, האָט ער פֿאַרגליכן, ניצנדיק אַ מעטאָד, וואָס הייסט, „דער פֿינישער מעטאָד‟. דורך דעם פֿאַרגלײַך האָט ער געוואָלט אויסגעפֿינען דעם „אורטעקסט‟, די „נאָרמאַלע‟ פֿאָרעם, ווי ער רופֿט דאָס. אין ס’רובֿ וואַריאַנטן הייבט זיך אָן דאָס ליד אַזוי:

דעם ערשטן טאָג פֿון דער מאָביליזאַציע
איז געוואָרן אַ יאָמער, אַ געוויין.
דעם צווייטן טאָג פֿון דער מאָביליזאַציע
זײַנען אַלע געשעפֿטן געבליבן שטיין.

אוי, דו גאָט, דו גאָט אין הימל,
וואָס האָסטו אָנגעשיקט אַזאַ מין שטראָף:
דו קלײַבסט צונויף אַ וועלט מיט מענטשן
און טרײַבסט זיי אַוועקעט גלײַך ווי שאָף.

אַזוי ווי אַנדערסאָן שטעלט זײַן טראָפּ אויף דער סטרוקטור פֿונעם ליד, גיט ער זיך ווייניק אָפּ מיט אַנדערע פּרטים, וואָס זענען אינטערעסאַנט פֿאַרן פֿאָלקלאָריסט. למשל, מע זעט, אַז דאָס ליד איז צום טייל געבויט אויף עלטערע ייִדישע פּאָגראָם־לידער, בפֿרט וועגן דעם קעשענעווער פּאָגראָם.

מע וואָלט געקענט מיינען, אַז דאָס ליד איז אַ ליטוויש ליד, ווײַל אַלע דוגמאָות אין אַנדערסאָנס פֿאָרשונג שטאַמען פֿון מינסק און ווילנע; אָבער חיים שעסקין, אַ געטרײַער זאַמלער פֿון פֿאָלקלאָר פֿאַרן ייִוואָ, האָט אין תּל־אָבֿיבֿ אין 1928 פֿאַרשריבן אַ 32־פֿערזיקן נוסח פֿונעם ליד פֿון אַ קעשענעווער ייִד. עס קען זײַן, אַז דאָס ליד איז געשאַפֿן געוואָרן אין דער ליטע, אָבער, אַ דאַנק די בעטלערס, האָט זיך עס גיך פֿאַרשפּרייט, און געלאָזט דעם ברייטערן עולם וויסן וועגן דעם שרעק און אומגליק פֿון דער מלחמה.