ייִדיש אין אַמעריקע גייט אויף קוליעס

American Yiddish on Crutches


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published December 05, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אין קלאַס האָט מען דיסקוטירט דעם אויסדרוק „קלינג מיר‟ און „רוף מיך‟. (call me), איז מיר אײַנגעפֿאַלן צו עפֿענען דאָס פֿענצטער און אויסרופֿן:

„ליבעלע! איך קום באַלד! שטעל צו דאָס עסן!‟— אין שטעטל האָט מען זיך גערופֿן דורכן פֿענצטער, דורך אָפֿענע טירן, אין מאַרק־פּלאַץ.

אַנשטאָט צו זאָגן: „איך קען אים פֿאַר פֿינף יאָר‟, האָט מען געזאָגט: „איך קען אים אין פֿאַרלויף פֿון פֿינף יאָר, אָדער גאַנצע פֿינף יאָר‟.

לאָמיר נישט פֿאַרגעסן, אַז ייִדיש איז אַ ליטעראַטור־שפּראַך, אַ קולטור־שפּראַך, און אַ שפּראַך פֿון פֿאַרשיידענע ייִדישע ייִשובים מיט אַ שלל דיאַלעקטן. וואָס וועט אָבער ווערן פֿון אונדזער ייִדיש, ווען אין יעדן לאַנד זאָל מען אונטער דער ווירקונג פֿון דער הערשנדיקער לאַנדשפּראַך צעדרייען דעם ייִדישן סינטאַקס און נישט האַלטן זיך בײַ דער אייגענער פֿראַזעאָלאָגיע?

זיכער האַלטן אַלע שפּראַכן אין איין אַדאַפּטירן נײַע ווערטער און אויסדרוקן, זיי באַרײַכערן דאָס גערעדטע לשון. אָבער דער פֿאָרמאַט פֿון דער אייגענער שפּראַך בלײַבט דער זעלבער. וואָס טוט מען אָבער, ווען מ’נעמט איבער גאַנצע שטחים ענגלישע פֿראַזן, ווי „דעטס-אָל‟ — דאָס אַלץ.

דאָ אין אַמעריקע זײַנען זאַצן געבויט לויטן ענגלישן מוסטער. ס’רובֿ יענע, וואָס באַמיִען זיך צו רעדן ייִדיש, זײַנען פֿאַרגרײַזטע איבערזעצונגען פֿון ענגליש. ווען מען זאָגט, למשל: „דאָס איז וואָס איך מיין‟, דאַרף זײַן, „דאָס מיין איך טאַקע‟. ווערטער ווי „טאַקע‟, „זשע‟, „נו‟ און „אָט‟, זײַנען קײַלעכדיקע יתומים דאָ אין אַמעריקע. „נו, גיב לשון‟, מיינט, „לאָמיך הערן וואָס ס’האָט פּאַסירט‟. „וואָזשע זאָגסטו?‟ קען מיינען: „איז וווּ האַלטן מיר?‟ — אָדער, „קום צו אַן אויספֿיר‟. „אוי טאַקע?‟ — קען מיינען אַן אומגליק, אַ גליק, אַ געשעעניש. „טאָ וווּ אַהין צילסטו?‟ קען מיינען: „וואָס איז דער אויספֿיר?‟ אָדער „וווּ האַלטסטו?‟