ייִדיש אין אַמעריקע גייט אויף קוליעס

American Yiddish on Crutches


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published December 05, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

לאָמיר אָנכאַפּן אַזעלכע מכּלומרשט ייִדישע קאָנסטרוקציעס ווי: „איך בין קאַלט.‟ — פֿלעג איך לאַכן:

„חבֿרה! אַז מען איז קאַלט איז מען טויט.‟ „איך בין הייס‟, מיינט, אַז איך בין לײַדנשאַפֿטלעך געשטימט. אויף ייִדיש זאָגט מען מיר איז קאַלט, מיר איז הייס, מיר איז… נישט איך בין. אָדער אַזאַ אומגעלומפּערטע קאָנסטרוקציע ווי: „ער איז שוין אַ סך יאָרן אַ פֿרײַנד פֿון מיר. אַנשטאָט, ער איז שוין יאָרן לאַנג מײַן פֿרײַנד.

די אַנגליציזמען זײַנען אַרײַן אין די קאָמפּאָזיציעס, וואָס מײַנע סטודענטן האָבן מיר דערלאַנגט. ווען מען רעדט וועגן צײַט גיט מען מיר אַזעלכע זאַצן: „מיר וועלן פֿאַרענדיקן אין צײַט‟, אַנשטאָט מיר וועלן פֿאַרענדיקן צו דער צײַט, אָדער, מען דאַרף פֿאַרענדיקן פּינקטלעך. נאָך אַ צרה איז געווען מיט די ווערטערביכער. אוריאל ווײַנרײַכס „ייִדיש־ענגליש, ענגליש־ייִדיש ווערטערבוך‟ האָט ממש געשטערט בעת אַן אייגענע קאָמפּאָזיציע, וואָס דער סטודענט האָט געדאַרפֿט אָנשרײַבן. בדרך־כּלל איז עס געווען אומלעזבאַר צוליב די נישט־געשטויגענע, נישט־געפֿלויגענע טײַטשן.

איך האָב געהערט זייער אָפֿט פֿון מענטשן, וואָס „האַלטן בײַ גיין קיין ישׂראל‟. פֿרעג איך זיי: „צו פֿוס?‟ ווען איך הער מענטשן, וואָס „גלײַכן דאָס מאכל‟, צי „דאָס מיידל‟, צי „דאָס וועטער‟, צינד איך זיך אָן ווי אַ שוועבעלע. אַנשטאָט דעם, דאַרף מען זאָגן: מיר געפֿעלט דאָס מיידל, איך האָב ליב דאָס מאכל; דער עיקר, בין איך אַנטציקט פֿונעם וועטער.

די דאָזיקע שרעקלעכע פֿאַראָרעמונג פֿון אונדזערע מקורים און מעגלעכקייטן זיך אויסצודריקן אויף אונדזער אייגענער שפּראַך, איז, צום באַדויערן, גוואַלדיק פֿאַרשפּרייט. מיר האָבן אָנגעוווירן דעם וואָקאַבולאַר איבערצוגעבן אַ געוויסן געדאַנק. ס’איז געקומען אַ צײַט, ווען מיר פֿאַרבײַטן דעם ייִדישן אויסדרוק מיט אַן ענגלישער קאָנסטרוקציע פֿון אַ זאַץ.

די צרה איז, וואָס מען לייענט נישט מער קיין ביכער, מען צאַצקעט זיך אַרום מיט מאַשינקעלעך, וווּ שפּראַך איז מינימאַל, ס’איז נישט קיין ענגליש, ס’איז עפּעס אַ צימצום פֿון ווערטער, וואָס לייגן זיך נישט אויפֿן שׂכל. איך הער ווי מ’שושקעט זיך, אַז דאָס איז די נײַע ענגלישע שפּראַך. איך שטעל זיך פֿאָר, אַז מיט דער צײַט וועלן קינדער געבוירן ווערן אָן אַ צונג, און אַ מאַשינקעלע וועט פֿירן ווײַטער דעם שמועס אויף אַ שפּראַך, וואָס געהערט נישט מער צום פֿאָלק, נאָר צו די שטאַמלער.