אַ נײַ־יאָר־אינטערוויו מיט „ייִדיש‟

A New Year's Interview With Mr. Yiddish


פֿון משה לעמסטער

Published December 30, 2014, issue of January 23, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ייִדיש: אין משך פֿון יאָרהונדערטער האָט זיך מײַן נאָמען געביטן ניט איין מאָל: לשון־אַשכּנז, עבֿרי־טײַטש, ייִדיש־טײַטש, זשאַרגאָן, פֿאָלקסשפּראַך… — ייִדיש. דער קלאַסיקער שלום־עליכם האָט אויף לינקס און אויף רעכטס גערופֿן מיך „פֿאָלקסשפּראַך‟ און אויך זשאַרגאָן. דאָ וויל איך זיך אָפּווענדן און צוגעבן אָט וואָס. ווען איך בין, מיט טויזנט יאָר צוריק געבוירן געוואָרן, זײַנען כּמעט אין דער זעלבער צײַט מיט מיר אין איינעם אויפֿגעקומען די וויכטיקסטע אייראָפּעיִשע שפּראַכן: איטאַליעניש, שפּאַניש, פֿראַנצייזיש, ענגליש… צי ווייסט איר די ערשטע נעמען פֿון די אָנגערופֿענע שפּראַכן? איטאַליעניש — latino volgare (לאַטײַן פֿונעם פּשוטן פֿאָלק); פֿראַנצייזיש — lingua romana lingua rustika (דאָרפֿישע ראָמאַנישע שפּראַך); שפּאַניש — rusticus sermo (דאָרפֿס־שפּראַך). דאַנטע האָט אָנגעשריבן זײַן „געטלעכע קאָמעדיע‟ אויף איטאַליעניש, דעמאָלט דער זשאַרגאָן פֿון לאַטײַן, און האָט זיך ניט געשעמט, נאָר שטאָלצירט מיט זײַן שפּראַך; ער האָט ניט געהאַלטן, אַז לאַטײַן איז אַ „געטלעך לשון‟, און איטאַליעניש איז די שפּראַך פֿון אַ צווייטן סאָרט. דער טאַטע פֿון דער ענגלישער דיכטונג דזשעפֿרי טשאָסער (Geoffrey Chaucer) האָט גערופֿן אין 14טן יאָרהונדערט די שפּראַך, וואָס איז שפּעטער געוואָרן ענגליש — „oure longue‟ (אונדזער שפּראַך). נאָך פֿאַרן מיטל־עלטער איז איטאַליעניש געווען איטאַליעניש, פֿראַנצייזיש — פֿראַנצייזיש… און די ייִדישע שרײַבער האָבן נאָך אין 19טן און אַפֿילו אין 20סטן געהאַלטן אין איין איבערחזרן: „פֿאָלקסשפּראַך‟, „זשאַרגאָן‟… ווען עמעצער פֿון די ייִדישע קלאַסיקער שרײַבט אָן אַ „געטלעכע קאָמעדיע‟, וואָלט אים אין קאָפּ אַרײַן ניט געקומען מיך אָנצורופֿן — „זשאַרגאָן‟, „פֿאָלקסשפּראַך‟… אַנטשולדיקט מיך, כ’האָב זיך אַ ביסל צעהיצט.

קאָרעספּאָנדענט: קלאָר, אָבער לאָמיר גייען ווײַטער.

ייִדיש: נאָכן 16טן יאָרהונדערט האָבן די ייִדן דערגרייכט די סלאַווישע לענדער. מ’האָט אָנגעהויבן צונויפֿשמעלצן סלאַווישע ווערטער מיט לשון־קודש־ווערטער, מיט דײַטשישע. ס’האָט זיך אָנגעצונדן דאָס פֿײַערל אויפֿן „פּריפּעטשיק‟. די מיידלעך אין זייערע לידער האָבן אָנגעהויבן נוצן ווער „טאַטעשי, מאַמעשי‟ און ווער „טאַטעניו, מאַמעניו‟. נײַע ווערטער: גאָטעניו, באָבע, זיידע, תּמעוואַטע… נײַע אויסדרוקן: „דולן אַ ספּאָדיק‟, „האַקן אַ טשײַניק‟… אין מיר האָבן זיך אַרײַנגעגאָסן פֿרישע בלוטן, איך בין ווידער אַ מאָל געוואָרן יונג און מיט נײַע כּוחות אַרײַנגעקומען אינעם 19טן און אין 20סטן יאָרהונדערט. ס’האָט זיך אָנגעהויבן די תּקופֿה פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור…

קאָרעספּאָנדענט: זײַט מיר מוחל, וואָס איך שלאָג אײַך איבער, נאָר כ’וויל באַווײַזן אײַך צו פֿרעגן נאָך אַ סך זאַכן. לאָמיר טאַקע איבערגיין צו ליטעראַטור און צו ייִדישע שרײַבער. זאָלן מיר אָנהייבן פֿון שמ”רן…

ייִדיש: כ’וויל זאָגן, אַז שמ”רן האָב איך, דווקא, ליב געהאַט. ער האָט אָנגעשריבן מער ווי הונדערט ראָמאַנען, און ניט געהאַט קיין צײַט צו טראַכטן, אַז ער שרײַבט אויף „זשאַרגאָן‟, אויף אַ „פֿאָלקשפּראַך‟… ער האָט פֿאַרזייט דאָס פֿעלד, אויף וועלכן ס’זענען אויסגעוואַקסן שלום־עליכמס און ניט נאָר שלום־עליכמס לייענער…

קאָרעספּאָנדענט: צי קאָנען מיר זאָגן, אַז די צײַט, ווען עס האָבן געלעבט און געשאַפֿן די דרײַ קלאַסיקער, איז די „גאָלדענע תּקופֿה‟ פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור?