שפּראַך איז וויכטיק

Language Matters


פֿון לייזער בורקאָ

Published February 01, 2015, issue of February 23, 2015.

אויפֿן וועבזײַטל פֿון דער נאַציאָנאַלער טעלעוויזיע־נעץ PBS איז איצט אַרויף אַ נײַער פֿילם „שפּראַך איז וויכטיק‟ (Language Matters), וואָס איז כּדאַי צו זען יעדן איינעם, וואָס איז פֿאַראינטערעסירט אינעם אויפֿהיטן און אויפֿלעבן לשונות, וואָס זענען אין אַ סכּנה פֿון אונטערגאַנג.

דער באַקאַנטער פּאָעט באָב האָלמאַן פֿירט דעם צוקוקער אויף אַ רײַזע איבער דער וועלט און ווײַזט, ווי אַזוי עטלעכע פֿעלקער האָבן באַוויזן אויפֿצוהאַלטן זייערע שפּראַכן, אַפֿילו אונטער דער פּאָליטישער העגעמאָניע פֿון „וועלט־ענגליש‟. מע קען פֿון דעם אָפּנעמען אַ משל, ווי אַזוי מיר קענען פֿירן די אַרבעט פֿאַר ייִדיש — ווײַל ס׳איז קלאָר, אַז יענע פֿעלקער קענען די מלאָכה בעסער פֿון אונדז.

צום ערשט, מאַכט האָלמאַן אַ וויזיט אין אויסטראַליע, אויפֿן גאָלבורן־אינדזל, וווּ עס וווינען נאָר 400 מענטשן, אָבער זיי רעדן 10 באַזונדערע שפּראַכן. די ערשטע אײַנוווינער פֿון אויסטראַליע זײַנען געווען די אַבאָריגינען, וואָס זיי האָבן פֿאַר דער קאָלאָניזאַציע גערעדט אפֿשר 300 באַזונדערע לשונות. ווען די ענגלענדער זײַנען געקומען סוף 18טן י”ה, האָבן זיי גלײַך גענומען פֿאַרטרײַבן און אויסהרגענען די אַבאָריגינען, פֿאַרכאַפּן זייער לאַנד, און פֿאַרווערן זייערע שפּראַכן, אַזוי אַז ביזן אָנהייב 20סטן י”ה זײַנען געבליבן נאָר 150 שפּראַכן. הײַנט זײַנען פֿאַראַן בלויז 50, און אַ סך פֿון זיי שטייען פֿאַר דער סכּנה אין גאַנצן פֿאַרגעסן צו ווערן. האָלמאַן רעדט מיטן 74־יאָריקן טשאַרלי מאַנגולדאַ, וואָס ער איז דער סאַמע לעצטער רעדער פֿון דער שפּראַך אַמורדאַג. ווען טשאַרלי וועט (איבער 120 יאָר) זיך איבערפּעקלען אויף יענער וועלט, וועט ניט בלײַבן קיין זכר פֿון זײַן קולטור און שפּראַך, אַחוץ די רעקאָרדירונגען און פֿאַרצייכענונגען פֿון די לינגוויסטן.

דער ביטערער מצבֿ אין אויסטראַליע איז אַ וואָרענונג, וואָס עס קען געשען, ווען די געזעלשאַפֿט און די רעגירונג לייגן ניט גענוג אַכט אויף דער שפּראַך־פּראָבלעם. אין משך פֿון די קומענדיקע יאָרן וועלן זײַן טויזנטער אַזעלכע „טשאַרליס‟, ווײַל אין דורכשניט שטאַרבט אויס איין שפּראַך אַלע צוויי וואָכן. נאָר אַ דאַנק דער איבערגעגעבנקייט און דער אָפּגעזונדערטקייט פֿון די אַבאָריגינען אויפֿן גאָלבורן־אינדזל ווערט דערמעגלעכט, אַז זייערע 10 שפּראַכן זאָלן דערווײַל בלײַבן בײַם לעבן.