זכרונות פֿון די קינדער־יאָרן אין אַ ייִדישער שול

Childhood Memories of Going to Yiddish School

אונדזער קלאַס, בערך 1966: עס שטייט, רעכטס — איציק גאָטעסמאַן; לינקס — חבֿר גאָלדשטיין. עס זיצן, אין דער צווייטער ריי (פֿון רעכטס): יוכבֿד ליבמאַן, אסתּר גרינמאַן, אַבֿרהמל האָפֿמאַן, דודל פֿישמאַן, מײַן שוועסטער גיטל און איך.
Avi Hoffman
אונדזער קלאַס, בערך 1966: עס שטייט, רעכטס — איציק גאָטעסמאַן; לינקס — חבֿר גאָלדשטיין. עס זיצן, אין דער צווייטער ריי (פֿון רעכטס): יוכבֿד ליבמאַן, אסתּר גרינמאַן, אַבֿרהמל האָפֿמאַן, דודל פֿישמאַן, מײַן שוועסטער גיטל און איך.

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published February 01, 2015, issue of February 23, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 4)

גיטל געדענקט נאָך אַן אינצידענט, וואָס איז געווען, זאָגט זי, אַ סימן פֿון „מײַן נישט-אָריענטירן זיך מיטן מאַטעריאַל‟. חבֿר גאָלדשטיין האָט אונדז דערציילט אַ מעשׂה וועגן אַ ייִד, וואָס איז געווען אַזוי טרויעריק, אַז ער איז אַוועק צום רבין אויף אַ רפֿואה. דער רבי האָט אים געעצהט גיין צום האָלצהעקער. גיטל ווייסט עד־היום נישט ווי ס׳איז איר אײַנגעפֿאַלן, אָבער איר האָט זיך אויסגעדאַכט, אַז דער רבי שיקט דעם טרויעריקן ייִד צום האָלצהעקער, כּדי יענער זאָל אים אָפּהאַקן דעם קאָפּ! דערהערנדיק אַזאַ זאַך, האָט גיטל אַרויסגעלאָזט אַ געשריי פֿון מיגל. „דער לערער האָט אויפֿגעהערט רעדן און אַלע האָבן מיך אָנגעקוקט, צעטומלט. ערשט דעמאָלט האָב איך אײַנגעזען, אַז כ׳האָב די מעשׂה אין גאַנצן נישט פֿאַרשטאַנען, און כ׳האָב זיך שטאַרק פֿאַרשעמט,‟ האָט גיטל געזאָגט.

אין שול 21 האָבן מיר זיך געלערנט נישט בלויז ייִדיש, אָבער אויך די לימודים, וואָס מע לערנט אין אַ תּלמוד־תּורה: העברעיִש, געוויסע תּפֿילות ווי „יגדל‟ און „אדון עולם‟, די ייִנגלעך האָט מען געלערנט אויף בר־מיצווה, און מע האָט בײַ אונדז קולטיווירט אַ ליבשאַפֿט צו מדינת־ישׂראל. לכּבֿוד חמישה־עשׂר בשבֿט, למשל, האָבן די לערער אונדז געשיקט פֿון טיר צו טיר זאַמלען געלט פֿאַרן „קרן קיימת‟. גיטל, איציק און איך האָבן הנאה געהאַט צו גיין אין פֿרעמדע דירות־הײַזער, קלאַפּן אין יענע טירן, וווּ דער נאָמען אויף דער טיר האָט אויסגעזען ווי אַ ייִדישער, און בעטן נדבֿות פֿאַר מדינת־ישׂראל. ס׳רובֿ מענטשן, וועלכע האָבן געעפֿנט די טיר, זענען געווען עלטערע ייִדן, ווײַל די אַנדערע אײַנוווינער זענען, אַ פּנים, געווען אויף דער אַרבעט. די עלטערע לײַט האָבן זיך געפֿרייט מיט זייערע יונגע „געסט‟, און אונדז גערן געגעבן אַ פּאָר דאָלער. די הנאה פֿון גיין צו פֿרעמדע לײַט בעטן אַ „מתּנהלע‟ איז געווען אונדזער נוסח פֿון „האַלאָווין‟ — די אַמעריקאַנער חגא, ווען די קינדער, פֿאַרשטעלט אין מאַסקאַראַד־קאָסטיומען, גייען פֿון טיר צו טיר מאָנען זיסוואַרג.

אָט דעם וואַרעמען צוגאַנג צו אַלץ וואָס האָט אַ שײַכות מיטן ייִדישן פֿאָלק, האָט מען געקענט זען אויך אויף אַנדערע אופֿנים, האָט באַמערקט מײַן אַמאָליקער מיט־תּלמיד, דוד פֿישמאַן — הײַנט אַ פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדישער געשיכטע אין „ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר‟. דוד ברענגט אַ משל פֿונעם יאָר 1966, ווען ער איז געווען אַ 9־יאָריק ייִנגל. „כ׳בין געשטאַנען פֿאַרן מעלדברעט פֿון דער שול, און איבערגעלייענט דאָס קעפּל פֿון אַן אויסגעשניטענעם צײַטונג־אַרטיקל: ׳העברעיִשער שרײַבער שמואל עגנון געווינט די נאָבעל־פּרעמיע׳. ס׳האָט געמאַכט אויף מיר אַ רושם, וואָס די שול גיט איבער אַזאַ נײַעס, כאָטש עגנון האָט געשריבן אויף העברעיִש, נישט אויף ייִדיש. דאָס ווײַזט, ווי אַזוי די שול האָט זיך באַמיט אונדז צו פֿאַרבינדן נישט בלויז מיט דער ייִדישער שפּראַך, נאָר מיט דער ייִדישער געזעלשאַפֿט בכלל.‟

במשך פֿונעם יאָר זענען פֿאָרגעקומען פֿאַרשידענע אונטערנעמונגען מחוץ די קלאַסן. פּורים האָט מען דורכגעפֿירט אַ גרויסן קאַרנאַוואַל; פּסח האָבן מיר אינעם זאַל דורכגעפֿירט אַ שיינעם סדר, ניצנדיק די הגדה, אַרויסגעגעבן פֿונעם „שלום־עליכם פֿאָלק אינסטיטוט‟, מיט אויסצוגן און לידער אויף ייִדיש און לשון־קודש; און יעדן ווינטער האָט די שול דורכגעפֿירט אַ גרויסן באַזאַר, וווּ מענטשן זענען געקומען זוכן מציאות צווישן די גרויסע בערג סחורה אויף די טישן. איציק געדענקט ווי אונדזער באַבע ליפֿשע, אַ סוחרטע, און אַנדערע פֿרויען פֿלעגן זיך צוגרייטן צום באַזאַר — גיין איבער די קראָמען אויף ביינברידזש־ און דזשעראָם־עוועניו, זאַמלען זאַכן צום פֿאַרקויף. „ס׳איז אַלע מאָל געווען אַ טיפֿער שניי, אָבער ס׳איז געווען לעבעדיק,‟ האָט איציק געזאָגט.