זכרונות פֿון די קינדער־יאָרן אין אַ ייִדישער שול

Childhood Memories of Going to Yiddish School

אונדזער קלאַס, בערך 1966: עס שטייט, רעכטס — איציק גאָטעסמאַן; לינקס — חבֿר גאָלדשטיין. עס זיצן, אין דער צווייטער ריי (פֿון רעכטס): יוכבֿד ליבמאַן, אסתּר גרינמאַן, אַבֿרהמל האָפֿמאַן, דודל פֿישמאַן, מײַן שוועסטער גיטל און איך.
Avi Hoffman
אונדזער קלאַס, בערך 1966: עס שטייט, רעכטס — איציק גאָטעסמאַן; לינקס — חבֿר גאָלדשטיין. עס זיצן, אין דער צווייטער ריי (פֿון רעכטס): יוכבֿד ליבמאַן, אסתּר גרינמאַן, אַבֿרהמל האָפֿמאַן, דודל פֿישמאַן, מײַן שוועסטער גיטל און איך.

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published February 01, 2015, issue of February 23, 2015.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

צוויי מאָל אַ יאָר האָבן די לערער אַהיימגעשיקט די באַריכט־קאַרטלעך. מע האָט אונדז אויסגעטיילט צייכנס פֿאַר פֿאַרשידענע זאַכן, ווי לייענען ייִדיש, האַנטשריפֿט, פֿאַרשטיין העברעיִש, געשיכטע, היימאַרבעט, אויפֿפֿיר און באַציִונג צום קלאַס. „די באַריכט־קאַרטלעך פֿלעגן מיר אַליין אָפּדרוקן,‟ האָט די לערערין, בלומע, געזאָגט. און געוויסע קינדער האָבן טאַקע נישט באַקומען קיין גוטע צייכנס פֿאַר זייער אויפֿפֿיר. „ס׳איז שווער געווען — האָט בלומע דערקלערט — ספּעציעל, אַז די קינדער האָבן ערשט אָנגעהויבן זיך לערנען אין דער שול נאָך אַ גאַנצן טאָג אין דער מלוכישער שול.‟ דערפֿאַר פֿלעגט זי טאַקע אויסניצן פֿאַרשידענע שפּילן אין קלאַס: „הייס־קאַלט‟; דאָס ווערטער־שפּיל „הענגמאַן‟, און מײַן באַליבטסטע — „אַ פֿייגעלע פֿליט‟. וואָס פֿאַר אַ שפּיל איז דאָס? דער לערער רעכנט אויס אַ ריי זאַכן, וואָס פֿליִען, און אויך זאַכן וואָס פֿליִען נישט, אָבער מיר קינדער האָבן בלויז געמעגט אויפֿהייבן די האַנט, פֿאַר יענע זאַכן, וואָס פֿליִען יאָ. דערבײַ האָבן מיר זיך גוט אָנגעלאַכט פֿון די אַבסורדישע מעגלעכקייטן, וואָס די שפּיל האָט אַרויסגעבראַכט: „אַ טיש פֿליט?‟ „אַ באָבע פֿליט?‟ אאַז״וו.

מײַן באַריכט־קאַרטל, סוף־זמן 1969
מײַן באַריכט־קאַרטל, סוף־זמן 1969

פֿרײַטיק נאָך מיטאָג, אַנשטאָט די לעקציעס, זענען מיר געזעסן מיט די ווײַסע העמדער און בלוזקעס אין זאַל, בײַ געדעקטע טישן. מע האָט געצונדן די שבת־ליכט, געזונגען שבתדיקע און סתּם לידער, באַגלייט פֿון דער פּיאַנע, און געהערט אַ פֿאָלקס־מעשׂה פֿון בלומען אָדער חבֿר גאָלדשטיין. איין קינד האָט רעציטירט דאָס ליד „ווי שיין ביסטו, מאַמעשי, פֿרײַטיק צו נאַכטס‟, און אַ צווייט קינד: „געדענק דעם טאָג שבת אים צו האַלטן הייליק‟. אַמאָל האָט אַ קינד אויך געלייענט אַ טייל פֿון דער סדרה פֿון דער וואָך אויף ייִדיש. צום סוף, האָט מען געגעסן רעפֿטלעך חלה און געטרונקען טרויבן־זאַפֿט.

טיילן פֿון דער „עונג־שבת‟־צערעמאָניע האָבן בײַ געוויסע קינדער אַרויסגערופֿן אומבאַקוועמלעכקייט. „כ׳בין געווען זייער נערוועז, ווען מע האָט מיך געבעטן פֿאָרלייענען,‟ האָט איציק געזאָגט. און אַבֿרהם האָט צוגעגעבן: „אין דער היים האָבן מיר נישט געצונדן קיין שבת־ליכט, האָט עס מיר אויסגעזען מאָדנע. ס׳איז געווען אַ מין צעשפּאַלטונג צווישן דער וועלטלעכער שול און דעם סעמי־רעליגיעזן ריטואַל.‟

בײַ גיטלען איז דער „עונג־שבת‟ אָבער געווען זייער אײַנגענעם. „אין דער היים האָבן מיר שבת נישט געזונגען קיין לידער, איז ווען מיר האָבן דאָ געזונגען דעם שיינעם ניגון, וואָס ענדיקט זיך מיט די ווערטער ׳שבת ומנוחה׳, האָט עס מיך געשטעלט אין אַ שבתדיקער שטימונג,‟ האָט זי געזאָגט.

איין פֿרילינג־טאָג, דערציילט גיטל, נאָך דעם ווי ס׳האָט זיך געענדיקט דער „עונג שבת‟, איז זי אַרויס אין דרויסן און דערפֿילט די וואַרעמקייט פֿון דער זון, און דאָס מחיהדיקע ווינטל. „כ׳האָב דערזען ווי עס באַווײַזן זיך די קנאָספּן אויף די צווײַגן, און גלײַכצײַטיק איז דאָס געשמאַקע שטיקל חלה זיך ממש צעגאַנגען אין מויל,‟ האָט זי זיך דערמאָנט. „מיט אַ מאָל האָט אַלץ אויף דער וועלט אויסגעזען שיין און היימיש.‟