דער מגדל־בבֿל אין אונדזער קאָפּ

Playing with Language

די קלאַסישע אומפּינקטלעכע ענגלישע פּאַנגראַם, באַקאַנט ווי אַ טעסט פֿון קאָמפּיוטערישע און דרוקערײַ־שריפֿטן. אַ פּאָר אותיות חזרן זיך אָבער איבער.
די קלאַסישע אומפּינקטלעכע ענגלישע פּאַנגראַם, באַקאַנט ווי אַ טעסט פֿון קאָמפּיוטערישע און דרוקערײַ־שריפֿטן. אַ פּאָר אותיות חזרן זיך אָבער איבער.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published February 26, 2015, issue of March 20, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 4)

ווי געזאָגט, האָט זיך דער דאָזיקער טשיקאַווער קוריאָז אָנגעהויבן צוליב דעם, וואָס עמעצער האָט לכתּחילה ערנסט אײַנגעזען עפּעס אַ באַהאַלטענעם באַדײַט אין די איבערגעקערטע ייִדישע אותיות. ווען די דערמאָנטע מחברטע האָט דערזען די מצבֿה, איז אין איר שׂכל אויפֿגעקומען אַ געשטאַלט פֿון אַן אויסטערלישן רוסישן טעקסט — אויך אַן עפּיטאַף.

דער מחבר פֿון די שורות האָט אַמאָל דערציילט וועגן דעם גאָר אַריגינעלן מקובל, הרבֿ יהושע־פֿאַלק־זאבֿ וואָלפֿסאָן, וועלכער האָט אין זײַן ספֿר „פּליאות החכמה‟ אויסגעאַרבעט אַן אייגנאַרטיקע טעאָריע פֿון אַ מין מיסטישן ייִדישיזם. דער דאָזיקער בעסאַראַבישער רבֿ, וועלכער האָט געדינט סוף דעם 19טן יאָרהונדערט אינעם מאָלדאַווישן שטעטל פֿאַלטיטשען האָט געפּרוּווט צו דערווײַזן, אַז ייִדיש שטאַמט פֿון לשון־קודש.

צווישן די רומענישע נאַציאָנאַליסטן איז פֿאַרשפּרייט אַ טעאָריע, לויט וועלכער די רומענער זענען די אמתע יורשים פֿון דער רוימישער אימפּעריע, און רומעניש איז בעצם לאַטײַן. פֿון דער צווייטער זײַט, ווערט רוים אַסאָציִיִרט אין דער ייִדישער טראַדיציע מיט יעקבֿס ברודער עשׂו. צוליב דעם, האָט דער דערמאָנטער רבֿ געגלייבט, אַז רומעניש שטאַמט אויך פֿון לשון־קודש, און האָט צוגעטראַכט אַ פֿראַזע מיטן זעלבן באַדײַט, וואָס קלינגט טאַקע עטוואָס ענלעך, אויב מע לייענט זי אויף לשון־קודש מיט דער בעסאַראַבישער הבֿרה: „אין אַתּה באָ אלינו‟ — „nu vi tu la noi‟.

דער דאָזיקער ספֿר איז פֿול מיט פֿאַרשיידענע שפּראַך־שפּילערײַען און משונהדיקע אויסגעטראַכטע אַלף־ביתן. אין יענער תּקופֿה, האָבן אַ סך ערנסטע לינגוויסטן זיך פֿאַרנומען מיט אַזעלכע פֿאָרשונגען, האָפֿנדיק צו געפֿינען דעם אוראַלטן שורש פֿון אַלע וועלט־לשונות. שפּעטער, האָבן זיי פֿאַרשטאַנען, אַז די אויבערפֿלעכלעכע פֿאַרבינדונגען זענען אָפֿט אַן אילוזיע פֿונעם מענטשלעכן מוח, וואָס שטרעבט איבעראַל אײַנצוזען באַדײַטפֿולע ענלעכקייטן.

בײַ ייִדן זענען אַזעלכע שפּראַך־עקספּערימענטן ברייט פֿאַרשפּרייט, און דינען כּסדר ווי אַ יסוד פֿון ערנסטע דרשות. די חז״ל טײַטשן אָפּ פֿאַרשיידענע תּנ״כישע ווערטער אויף גריכיש, און גריכישע ווערטער — אויף לשון־קודש. צום בײַשפּיל, קאָן מען אָפּטײַטשן דעם נאָמען פֿון אסתּר־המלכּה ווי „איסתּהר‟, וואָס אויף אַראַמיש איז דער טײַטש „שיין ווי די לבֿנה‟, אָדער ווי אַ „שטערן‟ אויף גריכיש און פּערסיש.