די טרערן פֿון דענישן קיניג

Tears of a Danish King

מענטשן‭ ‬פֿון‭ ‬פֿאַרשידענע‭ ‬גלויבנס‭ ‬מאַכן‭ ‬אַ‭ ‬‮„‬שלום–רינג‟‭ ‬אַרום‭ ‬דער‭ ‬שיל‭ ‬אין‭ ‬קאָפּענהאַגען‭, ‬דענמאַרק‭, ‬וווּ‭ ‬אַ‭ ‬ייִדישער‭ ‬וועכטער‭ ‬איז‭ ‬דערשאָסן‭ ‬געוואָרן‭ ‬אין‭ ‬פֿעברואַר‭, ‬שבת‭, ‬דעם‭ ‬14טן‭ ‬מאַרץ
Getty Images
מענטשן‭ ‬פֿון‭ ‬פֿאַרשידענע‭ ‬גלויבנס‭ ‬מאַכן‭ ‬אַ‭ ‬‮„‬שלום–רינג‟‭ ‬אַרום‭ ‬דער‭ ‬שיל‭ ‬אין‭ ‬קאָפּענהאַגען‭, ‬דענמאַרק‭, ‬וווּ‭ ‬אַ‭ ‬ייִדישער‭ ‬וועכטער‭ ‬איז‭ ‬דערשאָסן‭ ‬געוואָרן‭ ‬אין‭ ‬פֿעברואַר‭, ‬שבת‭, ‬דעם‭ ‬14טן‭ ‬מאַרץ

פֿון איתן פֿינקעלשטיין

Published April 02, 2015, issue of April 17, 2015.

אין מערץ איז איבער דער וועלט־פּרעסע פֿאַרשפּרייט געוואָרן דאָס בילד פֿון קאָפּענהאַגען: אַ גרופּע אײַנוווינער פֿון דער דענישער הויפּטשטאָט האָבן זיך אויסגעשטעלט אַרום דער כאָר־שיל, אויף וועלכער ס‘איז מיט אַ חודש פֿריִער אָנגעפֿאַלן אַן אָרטיקער איסלאַמיסט און דערהרגעט אַ ייִד. הגם די אונטערשריפֿט אונטער דעם בילד איז געווען: „דענישע מוסולמענער דריקן אויס זייער סאָלידאַריטעט מיט ייִדן‟, איז צווישן דער גאַנצער גרופּע געווען בלויז איין מוסולמענישע משפּחה, די איבעריקע באַטייליקטע אין דער אַקציע זײַנען געווען עקאָלאָגיסטן, קעמפֿער פֿאַר חיות־רעכט, פֿאַרטיידיקער פֿון סעקסועלע מינאָריטעטן, און אַנדערע שטענדיקע אָנטייל־נעמער פֿון כּל־מיני געזעלשאַפֿטלעכע גאַסן־אַקציעס.

אַנדערע פּראָטעסט־אַקציעס: אין פּאַריז איז פֿײַערלעך (אויף צו־להכיעס אַלע שׂונאים) ווידער געעפֿנט געוואָרן די כּשרע קראָם, וווּ די איסלאַמיסטן האָבן דערהרגעט פֿיר ייִדן. אין בריסל איז דורכגעגאַנגען דער „שלום־מאַרש‟, אויף וועלכן די באַטייליקטע האָבן געטראָגן לאָזונגען קעגן אַנטיסעמיטיזם און קסענאָפֿאָביע. וועגן זייער סאָלידאַריטעט מיט ייִדן האָבן דערקלערט די פּאָליטיקער פֿון דײַטשלאַנד, פֿראַנקרײַך, טשעכיע.

ווי דאַרף מען דאָס אַלץ פֿאַרשטיין? מעגלעך, אַז עס זײַנען געשען וויכטיקע ענדערונגען אין דער געזעלשאַפֿטלעכער שטימונג פֿון אייראָפּע מכּוח ייִדן? מ‘האָט זיך געכאַפּט, אַז מע דאַרף פֿאַרטיידיקן די ייִדישע קרבנות פֿון איסלאַמיסטישן טעראָריזם?

אין תּוך גערעדט, זײַנען קיין שום „ענדערונגען‟ נישט געשען. שוין זשע באַוויינט מען אין אייראָפּע די ייִדישע קרבנות צום ערשטן מאָל?! איז לאָמיר טאַקע דערמאָנען די געשיכטע, וואָס איז געווען זייער פֿאַרשפּרייט אין אייראָפּע אין די ערשטע נאָך־מלחמה־יאָרן. בעת די נאַציס האָבן אָקופּירט דעם דענישן קיניגרײַך אין 1940, האָבן די אָרטיקע אײַנוווינער אויך צוגעטשעפּעט צו זייערע בגדים די געלע לאַטע. נאָך מער: דער קיניג אַליין, קריסטיאַן דער 10טער, האָט ווי אַ פּראָטעסט אָנגעטאָן אַ געלן שמאַטענעם מגן־דוד, און איז מיט אים אַרומגעפֿאָרן איבער דער שטאָט.

די דאָזיקע געשיכטע פֿלעגט אַרויסרופֿן אַ ים מיט טרערן, בפֿרט בײַ יענע ייִדן, וועלכע האָבן זייער געוואָלט גלייבן, אַז נאַציזם, גאַז־אויוונס, און דער חורבן בכלל האָט צו טאָן בלויז מיט אַ קופּקעלע נאַצישע פֿאַרברעכערס אין שפּיץ מיט היטלערן. וואָס שייך אייראָפּע, האָבן אַזעלכע ייִדן זי געמאָלט ווי אַן אָרט, וווּ עס איז אויפֿגעקומען די מענטשלעכע קולטור, דעמאָקראַטיע, הומאַניזם, ליבעראַליזם און אַנדערע מוסטערן פֿון ציוויליזאַציע. דאָס גלייבן אין דעם, אַז דער חורבן־אייראָפּע איז נישט מער ווי אַ מין צײַטווײַליקער טראַגישער קער אויפֿן גלײַכן היסטאָרישן וועג, האָט געבראַכט דערצו, אַז די סענטימענטאַלע געשיכטע וועגן דעם דענישן קיניג זאָל זיך גיך פֿאַרשפּרייטן איבער דער וועלט.