מענטשן און געשעענישן

אַן אינטערוויו מיט שאול זאַריט

An Interview with Saul Zaritt

פֿון לייזער בורקאָ

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

צי האָסטו אפֿשר עצות צו העלפֿן אַנדערע יונגע פֿאָרשער און דאָקטאָראַנטן געפֿינען אַן אַרבעט?

דער עיקר, דאַרף מען קענען רעדן וועגן דער פֿאָרשונג מיט אַלעמען, אַפֿילו מיט אַזעלכע מענטשן, וואָס האָבן ניט קיין אינטערעס צו דעם. אין האַרוואַרד, למשל, זײַנען די מענטשן, וואָס האָבן מיר געגעבן די שטעלע, ניט געווען קיין ייִדישיסטן און האָבן נישט געקענט אונדזער פֿעלד פֿון אינעווייניק. מע דאַרף קענען רעדן מיט אַזעלכע מענטשן אויף אַזאַ אופֿן, אַז זיי זאָלן זיך פֿאַראינטערעסירן מיט דער טעמע, כאָטש זיי הייבן ניט אָן צו וויסן, וואָס מע רעדט, זיי האָבן נישט דעם זעלביקן הינטערגרונט. אַ דאָקטאָראַנט דאַרף פֿון סאַמע אָנהייב טראַכטן וועגן דעם, ווי אַזוי צו רעדן וועגן ייִדיש אויף אַן אופֿן, וואָס פֿירט צו אַ ברייטערן שמועס מיט אַנדערע.

האָסט געזאָגט, אַז די יונגע ייִדיש־פֿאָרשער דאַרפֿן הײַנט זוכן נײַע וועגן, נײַע ריכטונגען — וואָסערע, למשל?

עס זײַנען דאָ אַ סך וויכטיקע טעמעס, וואָס עמעצער דאַרף זיך נאָך פֿאַרנעמען מיט זיי: ייִדיש און די ייִדישע קולטור מחוץ ניו־יאָרק און וואַרשע און די גרויסע צענטערס, נאָר — אין לאָס־אַנדזשעלעס, אין שיקאַגאָ, אין ביאַליסטאָק אאַז”וו. אָדער די שונד־ליטעראַטור ווי אַ זשאַנער, וואָס איז געווען זייער וויכטיק פֿאַרן ברייטן עולם, כאָטש מיר לייענען עס הײַנט ניט. עס זײַנען אויך פֿאַראַן אַ סך נײַע טעאָרעטישע ריכטונגען, וואָס האָבן צו טאָן מיט „גענדער‟ (מין), מיט איבערזעצונג, מיט וועלט־קולטור. מיר דאַרפֿן רעדן מיט אונדזערע קאָלעגן אין די אַנדערע אָפּטיילן און אַנגאַזשירן זיך אין דעם גרויסן שמועס. נעמט, למשל, ס’רובֿ פֿאָרשער פֿון העברעיִש אין ישׂראל הײַנט, וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט דער העברעיִשער ליטעראַטור פֿון מיזרח־אייראָפּע, און ייִדיש קענען זיי אויפֿן שפּיץ מעסער, אויב זיי קענען עס בכלל. מיר דאַרפֿן זײַן פֿיל־שפּראַכיקע פֿאָרשער: רוסיש, פּויליש, ייִדיש, העברעיִש, דײַטש, ענגליש, פֿראַנצייזיש אאַז”וו, כּדי צו רעדן וועגן ייִדיש ווי אַ טייל פֿון געשיכטעס און „נעצווערק‟, וואָס זײַנען פֿאַרבונדן און צונויפֿגעוועבט. און אויב איך קען אַליין ניט די אַלע שפּראַכן, דאַרף איך אַרבעטן צוזאַמען מיט אַנדערע פֿאָרשער, וואָס קענען, און לייענען זייערע ווערק. דאָס איז איינער פֿון די צילן פֿון „אין געוועב‟: צו דרוקן אַרבעטן פֿון פֿאָרשער, וואָס פֿאַרנעמען זיך ניט מיט ייִדיש, געוויינטלעך, אָבער האָבן פֿאָרט אַ שײַכות מיט ייִדיש, און קענען אויך צוטראָגן נײַע מעטאָדאָלאָגיעס, נײַע שפּראַכן, נײַע קולטורן. מיר דאַרפֿן זען ייִדיש ניט נאָר ווי אַ שפּראַך פֿאַר זיך — דאָס איז אַ סכּנה פֿון דער נטיה צו קאָנסערווירן און פּרעזערווירן, מע לייגט ייִדיש אַרײַן אין אַ מין קאַפּסל, כּדי עס אויפֿצוהיטן. מיר דאַרפֿן זוכן דעם גרעסערן קאָנטעקסט, כּדי אויסצוברייטערן אונדזער פֿעלד.