וויפֿל ווערטער פֿאַרמאָגט אַ שפּראַך?

How Many Words Do We Have in Our Language?

אַ וועג־צייכן אויף אינויִטיש אין דער צפֿון־קאַנאַדישער שטאָט איקאַלויִט. די אינויִטן קאָנסטרויִרן כּסדר אומצאָליקע נײַע ווערטער פֿון יסודותדיקע שפּראַך־עלעמענטן אין זייער טאָג־טעגלעכן שמועס.
Wiki Commons
אַ וועג־צייכן אויף אינויִטיש אין דער צפֿון־קאַנאַדישער שטאָט איקאַלויִט. די אינויִטן קאָנסטרויִרן כּסדר אומצאָליקע נײַע ווערטער פֿון יסודותדיקע שפּראַך־עלעמענטן אין זייער טאָג־טעגלעכן שמועס.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published May 13, 2015, issue of May 29, 2015.

אין מײַן פֿאָריקן אָרטיקל, האָב איך דערציילט, אין שײַכות מיט ספֿירת־העומר, ווי אַזוי מע קאָן ציילן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. לאָמיר איצט באַטראַכטן אַן אַנדער פֿראַגע, ווי באַלד מיר זענען איצט נאָך אַלץ מקיים די דאָזיקע אָנגייענדיקע מיצווה, ווי אַזוי מע קאָן איבערציילן אַלע מעגלעכע ווערטער אין אַ מענטשלעכער שפּראַך? למשל, אינעם פֿרומען „אידיש ווערטער אוצר‟ פֿון א. ראָט זענען אַרײַן איבער 6150 ווערטער און סינאָנימען. ס׳איז קלאָר, אַז די דאָזיקע באַשיידענע צאָל שעפּט נישט אויס אַפֿילו צען פּראָצענט פֿונעם ייִדישן וואָקאַבולאַר. ס׳איז אָבער לאַוו־דווקא קלאָר, וויפֿל ווערטער שטעקן אינעם עצם־טיטל פֿונעם דערמאָנטן בוך. אַ וועלטלעכער ייִדישיסטן וואָלט אָנגעשריבן דעם נאָמען ווי איין אוניקאַל וואָרט מיט דרײַ שטריכלעך: „ייִדיש־ווערטער־אוצר‟.

במשך פֿון די לעצטע פּאָר וואָכן האָב איך עטלעכע מאָל געהערט און געלייענט אויף דער אינטערנעץ דיסקוסיעס וועגן אַזוי־גערופֿענע „גרויסע‟ און „קליינע‟ שפּראַכן. איין רוסיש־רעדנדיקע פֿרוי מיטן נאָמען גאַליע, וואָס וווינט אין ירושלים, האָט געטענהט, אַז בלויז די גרעסטע וועלט־שפּראַכן מיט איבער 100 מיליאָן רעדער פֿאַרדינען אַן ערנסטן אויפֿמערק. דערפֿאַר, אין פֿאַרגלײַך מיט רוסיש און ענגליש, טויג העברעיִש אויף כּפּרות, און ייִדיש איז שוין לאַנג טויט, ווײַל אין די הײַנטיקע צײַטן מוז אַ לעבעדיקע שפּראַך דינען ווי אַ מיטל פֿון טעלעוויזיע־פּראָגראַמען און אַנדערע מאַסן־קאָמוניקאַציעס.

אין מײַן קאָמפּיוטער־שמועס מיט דער דאָזיקער פֿרוי האָט זי אַרויסגעוויזן, אַז זי פֿאַרשטייט און רעדט ייִדיש — אויפֿן ניוואָ פֿון קיך־רכילות, אָבער דאָס שטערט איר נישט צו פּסקענען, אַז איר איינציק „עכט‟ מאַמע־לשון איז דער „גרויסער און מעכטיקער‟ רוסיש.

מיט אַ וואָך צוריק, ווען איך בין געווען צוגאַסט בײַ אַ שבת־סעודה, האָט איינער אַ גאַסט פֿאָרגעלייגט אַן אַנדער חידושדיקע טעאָריע. עס זענען, כּלומרשט, אין אַלע מענטשלעכע שפּראַכן פֿאַראַן בלויז אַן ערך 10 טויזנט ווערטער. אויב מע געפֿינט אַ גרעסערן וואָקאַבולאַר אין די ווערטערביכער, מוז עס זײַן אַן איבעריק אויסטראַכטעניש אָדער ספּעציפֿישע וויסנשאַפֿטלעכע טערמינען, וואָס אין אַ טאָג-טעגלעכן שמועס דאַרף עס קיינער נישט. דער גאַנצער תּנ״ך באַגייט זיך דאָך מיט אַרום 6,000 ווערטער, געשאַפֿן אויפֿן סמך פֿון אַ האַלב טויזנט שרשים. אויב אַזאַ לעקסיקאָן איז גענוג פֿאַרן באַשעפֿער אַליין, מוז עס זײַן מער ווי גענוג פֿאַרן מענטשלעכן באַנוץ.

איצט, ווען איך האָב געלייענט אויף דער אינטערנעץ פֿאַרשיידענע שפּראַך־מאַטעריאַלן, האָב איך זיך פּלוצעם אָנגעטראָפֿן אויף אַ טשיקאַווער היפּוכדיקער גוזמא. ווי איך האָב אויסגעפֿונען אין דער „וויקיפּעדיע‟, האָט דער טעהעראַנער פּראָפֿעסאָר מאַהמוד העסאַבי אָנגעוויזן, אַז אויף פּערסיש קאָן מען צונויפֿשטעלן, מיט דער הילף פֿון כּלערליי פּרעפֿיסקן און סופֿיקסן, מער ווי 226 מיליאָן פֿאַרשיידענע ווערטער.

העסאַביס חשבונות האָבן אַ בפֿירוש נאַציאָנאַליסטישן טעם. דער פּראָפֿעסאָר, באַקאַנט ווי אַ פּראָמינענטער פֿיזיקער, געבוירן אין 1903, אין איראַן, און געשטאָרבן אין 1992, אין זשענעווע. צוליב זײַן 60־יאָריקע דערגרייכונגען אין פֿיזיק און אינזשענירײַ, האָט מען אין זײַן טעהעראַנער היים געעפֿנט אַן אָנדענק-מוזיי. ווי אַ מומחה אין לינגוויסטיק איז ער אָבער נישט געווען באַקאַנט. העסאַבי דערקלערט, אַז צוליב דער סעמיטישער גראַמאַטישער סטרוקטור, קאָן מען אויף אַראַביש קאָנסטרויִרן בלויז אַ באַגרענעצטע צאָל ווערטער. להיפּוך, איז פּערסיש אַן אינדאָ־אייראָפּעיִשע שפּראַך, וואָס דערמעגלעכט צו פֿאַרברייטערן איר וואָקאַבולאַר כּמעט אָן אַ סוף.