ייִדיש: פֿון עסטלאַנד קיין סטאַטען־אײַלענד

Yiddish: From Estonia to Staten Island

טימור פֿישעל זינגט אין דער סטאַטען־אײַלענדער רוסישער ליובאַוויטשער שיל.
Dawn Matveev
טימור פֿישעל זינגט אין דער סטאַטען־אײַלענדער רוסישער ליובאַוויטשער שיל.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published May 29, 2015, issue of June 26, 2015.

(שײַכותדיקע אַרטיקלען: //yiddish2.forward.com/archive/forverts/2006/0908/item8.html)

דעם 26סטן מײַ, אין אָוונט, איז אין הרבֿ אליהו קאָגאַנס רוסישער ליובאַוויטשער שיל, וואָס געפֿינט זיך אין סטאַטען־אײַלענד, פֿאָרגעקומען אַ קאָנצערט פֿונעם טאַלינער זינגער טימור פֿישעל, וועלכער איז אָנגעקומען מיט אַ וויזיט פֿון עסטלאַנד קיין ניו־יאָרק. דער רבֿ, אַ געבוירענער און אויפֿגעוואַקסענער אין מאָסקווע, פֿירט כּסדר דורך פֿאַרשיידענע אונטערנעמונגען אויף רוסיש פֿאַר עמיגראַנטן פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און זייערע קינדער. אָפֿיציעל הייסט די שיל „דער ייִדיש־רוסישער בילדונג־צענטער‟. דער קאָנצערט הַאָט געהייסן „דאָס ייִדישע ליד דורך דורות, פֿון מיטל־עלטער ביז די הײַנטיקע טעג‟.

מע קאָן זאָגן, אַז די ליובאַוויטשער קהילות שטייען הײַנט אויף אַ קרייצוועג צווישן דער חסידישער פֿרומקייט און דער וועלטלעכער קולטור. אַ סך יונגע חב״דניקעס זענען בעל־תּשובֿות, וואָס שטרעבן זיך אויסצולערנען ייִדיש — לכל־הפּחות, אין טעאָריע — ווי די היימישע שפּראַך פֿונעם רבין און דעם עלטערן דור חסידים. אַזעלכע יונגע־לײַט האָבן, געוויינטלעך, נישט קיין פֿאָראורטל קעגן דער וועלטלעכער ייִדישער קולטור.

צווישן די מיטל־יאָריקע ייִדן, לאַוו־דווקא פֿרומע, וואָס באַווײַזן זיך כּסדר אין די ליובאַוויטשער שילן, טרעפֿן זיך נישט ווייניק געבוירענע אין דער סאָוועטישער מערבֿ־אוקראַיִנע אָדער בעסאַראַביע צי אַן אַנדער אָרט, וואָס זענען דערצויגן געוואָרן אין אַ ייִדיש־רעדנדיקער סבֿיבֿה, אָבער אַסאָציִיִרן נישט ייִדיש מיט פֿרומקייט. דערפֿאַר, הגם בלויז אַ מינדערהייט פֿון די ליובאַוויטשער קענען ייִדיש, איז חב״ד, מסתּמא, די איינציקע חסידישע סבֿיבֿה, וווּ די וועלטלעכע און פֿרומע ייִדישע קולטור קאָן זיך צונויפֿפֿלעכטן אין אַ נאַטירלעכער קאָמבינאַציע.

הרבֿ קאָגאַן האָט איבערגעגעבן אונדזער צײַטונג, אַז צום ערשטן מאָל האָט ער אָרגאַניזירט אַ קאָנצערט אויף ייִדיש און האָפֿט צו פֿאַרבעטן אין זײַן שיל אַנדערע רוסיש־רעדנדיקע ייִדיש־זינגער און קולטור־טוער, בפֿרט זײַן לאַנדסמאַן פּסוי קאָראָלענקאָ, אַ באַקאַנטער מחבר פֿון חידושדיקע „כוליגאַנישע‟ ווערק, וועלכער האָט אויך איבערזעצט אויף ייִדיש אַ גאַנצע ריי לידער פֿון קלאַסישע סאָוועטישע פֿילמען. פֿישעל האָט איבערגעגעבן, אַז ער איז גוט באַקאַנט מיט חב״ד, בפֿרט מיטן טאַלינער ליובאַוויטשער שליח, הרבֿ שמואל קאָט.

אויפֿן קאָנצערט האָט זיך טאַקע באַקומען אַ נאַטירלעכע קאָמבינאַציע פֿון פֿרומער און וועלטלעכער ייִדישער קולטור. ניקאָלײַ באָראָדולין, דער באַקאַנטער ייִדיש־לערער פֿונעם „אַרבעטער־רינג‟, וועלכער וווינט אויך אין סטאַטען־אײַלענד, האָט צום ערשטן מאָל באַזוכט די שיל, הגם ער איז אַהין אַרײַנגעקומען פּרינציפּיעל אָן אַ יאַרמלקע. בעת דעם צוויי־שעהיִקן קאָנצערט האָט פֿישעל אויפֿגעפֿירט מיט אַ גיטאַר בערך 30 לידער, על־פּי־רובֿ פּאָפּולערע, שטרעבנדיק צו באַקענען דעם עולם מיט אַ ברייטן פֿאַרנעם פֿון כּלערליי זשאַנערס, אַרײַנגערעכנט די ראָמאַנטישע ליבע־ און גנבֿים־לידער.

ס׳איז שווער זיך פֿאָרצושטעלן אַן אַנדער חסידישע חבֿרה, אַחוץ ליובאַוויטש, וווּ מע וואָלט געלאָזט זינגען גלײַך לעבן דעם אָרון־קודש וועגן דער „שיקסע גאָלע־באָסע‟ (נאַקעט־באָרוועס), וואָס גייט אַרײַן אינעם קיִעווער טראַמווײַ, אָדער וועגן אַ מיידל, וואָס האָט איבערגענעכטיקט מיט גרויס הנאָה אויף אַ סטויג היי מיט צוויי ארץ־ישׂראלדיקע חלוצים. אַ רוסישע שיל, וווּ ער הערשט אַ געלאַסענע אַטמאָספֿער און אַ גוטער חוש פֿון הומאָר, איז דווקא אַ געראָטן אָרט פֿאַר אַזאַ אויפֿטריט. כּדי אָנצוהאַלטן די ערנסטע שטימונג, האָט פֿישעל אויסגעמישט אַזעלכע שפּאַסיקע לידער מיט גאָר ערנסטע און רירנדיקע געטאָ־ און חורבן־לידער.