טשיקאַוועסן

ראַמאַדאַן אין קאַסאַבלאַנקע

Casablanca During Ramadan

פֿון יואל מאַטוועיעוו

בעת מײַן אַנומלטיקער זומער־נסיעה קיין פֿראַנקרײַך, האָט זיך מיר אײַנגעגעבן זיך אַרײַנצוכאַפּן אויף אַ פּאָר טעג, אינמיטן דעם וועג אַהין און צוריק, אין אַן אַנדער גאָר אינטערעסאַנט לאַנד — מאַראָקאָ.

אין מײַן פֿאָריקן אַרטיקל, האָב איך באַמערקט, אַז אויפֿן שטח פֿונעם הײַנטיקן פֿראַנקרײַך האָבן ייִדן שוין געוווינט, אין אַ טייל ערטער, מיט איבער 2000 יאָר צוריק. הגם די פֿראַנצויזישע ייִדישע גאונים האָבן געשפּילט אַ ריזיקע ראָלע אין דער געשיכטע פֿון ייִדישקייט בכלל און אינעם אויפֿקום פֿון דער אייגנאַרטיקער אַשכּנזישער טראַדיציע, האָבן די ייִדן אינעם מיטל־עלטערלעכן פֿראַנקרײַך נישט געלעקט קיין האָניק. אין דער קעגנזעצלעכער זײַט פֿונעם מיטל־לענדישן ים געפֿינט זיך אָבער אַ גרויסער ראַיאָן, וווּ דאָס ייִדישע לעבן האָט געבליט מיט הונדערטער יאָר איידער די ערשטע ייִדן האָבן זיך באַזעצט אין אייראָפּע, און וווּ די ייִדן זענען פֿון קדמונים אָן געווען אַן אינטעגראַלער טייל פֿונעם אָרטיקן קולטור־לאַנדשאַפֿט און האָבן, בדרך־כּלל, נישט געליטן פֿון ערנסטן אַנטיסעמיטיזם.

קאַסאַבלאַנקע איז זייער אַ פֿרײַנדלעכע, שיינע און פֿריילעכע שטאָט. אַרומשפּאַצירנדיק, פֿרום אָנגעטון בײַטאָג און בײַנאַכט, אויף די קאַסאַבלאַנקער גאַסן, האָב איך אויסגעהערט מער באַגריסונגען אויף העברעיִש מצד צופֿעליקע הענדלער און פֿאַרבײַגייער, ווי אין מײַן גאַנץ לעבן. אַפֿילו די פּאָליציאַנטן זענען פֿרײַנדלעך און נײַגעריק צו כאַפּן אַ שמועס מיט אַן אויסלענדער און צו העלפֿן עפּעס צו געפֿינען אויף דער מאַפּע. דער איינציקער אומאָנגענעמער עלעמענט זענען די אומצאָליקע בעטלער, צוליב וועלכע מע מוז גוט היטן די זעקלעך און קעשענעס.

דאָס וואָרט „מדינה‟ קאָן אויפֿן קלאַסישן לשון־קודש מיינען סײַ אַ לאַנד אָדער אַ געגנט, סײַ אַ שטאָט. אויף אַראַביש מיינט עס דווקא אַ שטאָט. אין אַ סך צפֿון־אַפֿריקאַנער שטעט געפֿינט זיך אַן אייגענע „אַלטע מדינה‟ — דער היסטאָרישער פֿעסטונג־קוואַרטאַל. ווען מיר, איך און מײַן ווײַב, זענען אַרײַנגעקומען אין די טויערן פֿונעם מיטל־עלטערלעכן ראַיאָן, באַצוימט מיט הויכע מויערן, האָבן זיך צו אונדז עטלעכע מענטשן תּיכף געווענדט מיט „שלום־עליכם‟ און גרוסן אויף אַראַביש און פֿראַנצויזיש.

דערנאָך, איז איינער אַ יונגערמאַן צוגעקומען צו מיר, וואַרעם באַגריסט און געפֿרעגט אויף ענגליש: „תּל-אָבֿיבֿ? חיפֿה? כ׳האָב אַ גוטע סחורה פֿאַר דיר. זאַפֿרען און אַנדערע מינים געווירצן — זייער גוטע פּרײַזן‟. ווען איך האָב געענטפֿערט, אַז איך קום פֿון ניו־יאָרק, האָט ער זיך אַ ביסל פֿאַרחידושט. די ישׂראלדיקע טוריסטן באַווײַזן זיך טאַקע יאָ אין מאַראָקאָ; איינעם, אַ פֿרומען ייִד, האָב איך שוין באַמערקט אינעם עראָפּלאַן. ווען איך האָב געזאָגט אַן אַנדער סוחר, אַז איך קום לכתּחילה פֿון רוסלאַנד, האָט ער באַמערקט, אַז ער קען אַ פּאָר רוסישע ווערטער, בתוכם „שאַלטײַ־באָלטײַ‟. אַזוי הייסט אויף רוסיש, אין דער קלאַסישער איבערזעצונג פֿון שמואל מהרש״ק (סאַמויִל מאַרשאַק), דער ענגלישער „האָמפּטי־דאָמפּטי‟, דער באַקאַנטער פּערסאָנאָזש פֿון פֿאָלק־גראַמען פֿאַר קינדער.