„אונדזער אַראַביש‟ ווי אַן אַנדער מין ייִדיש

Another Kind of Yiddish: "Our Arabic"

פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי
Yoel Matveyev, with permission of the Museum of Moroccan Judaism in Casablanca
פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 12, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 4)

צום באַדויערן, זענען די ייִדיש־בערבערישע דיאַלעקטן, וואָס רעפּרעזענטירן די טיפֿע פֿאַרבינדונג צווישן ייִדן און בערבערן במשך פֿון איבער 2000 יאָר, כּמעט אינגאַנצן אונטערגעגאַנגען. בלויז אַ פּאָר טויזנט ייִדן, על־פּי־רובֿ זקנים, זענען נאַטירלעכע קענער פֿון ייִדיש־בערבעריש. עס זענען אָפּגעהיט געוואָרן זייער אַ קליינע צאָל טעקסטן, אָנגעשריבן אויף בערבעריש מיט ייִדישע אותיות, אַרײַנגערעכנט געוויסע תּפֿילות און פּסחדיקע הגדות.

אַ טייל ספֿרדים פֿון טאַנזשער און אַ צאָל אַנדערע שטעט פֿונעם געוועזענעם שפּאַנישן טייל פֿון צפֿון־מאַראָקאָ, האָבן אויך אַן אייגענעם וואַריאַנט פֿון לאַדינאָ, האַקעטיִאַ, וואָס שיידט זיך אונטער מיט אַ גרויסער צאָל אַראַבישע ווערטער. דער נאָמען פֿונעם לשון גופֿא שטאַמט פֿון אַראַביש און מיינט „שמועס־שפּראַך‟. עס זענען פֿאַראַן גאָר אַ קליינע צאָל טעקסטן, אָנגעשריבן אויפֿן דאָזיקן לשון מיטן ייִדישן אַלף־בית. אַ קליינע צאָל רעדער פֿון האַקעטיִא וווינען הײַנט אין ווענעזועלע, און אייניקע קולטור־טוער פּרוּוון עס אָפּצוהיטן.

דער קול־קורא, וואָס רופֿן די מאַראָקאַנער ייִדן צו רעדן אויף ייִדיש־אַראַביש, אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי
Yoel Matveyev, with permission of the Museum of Moroccan Judaism in Casablanca
דער קול־קורא, וואָס רופֿן די מאַראָקאַנער ייִדן צו רעדן אויף ייִדיש־אַראַביש, אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי

דאָס עיקר־לשון פֿון די מאַראָקאַנער ייִדן איז דער אייגנאַרטיקער אָרטיקער וואַריאַנט פֿון ייִדיש־אַראַביש, פֿול מיט לשון־קודשדיקע ווערטער און אַנדערע ספּעציפֿישע עלעמענטן. אַ פֿערטל מיליאָן עלטערע לײַט אַרום דער וועלט קענען עס נאָך אַלץ. זיי וווינען אָבער אין ארץ־ישׂראל, פֿראַנקרײַך צי מאָנטרעאָל, און באַנוצן זיך זעלטן מיט דער שפּראַך. זייערע אייניקלעך קענען עס, געוויינטלעך, נישט, הגם אין די ייִדישע קהילות פֿון צפֿון־אַפֿריקאַנער אָפּשטאַם איז פֿאַרשפּרייט אַ געוויסע סימפּאַטיע צו דער אַראַבישער קולטור. למשל, אויף גאַנץ פֿרומע ספֿרדישע חתונות שפּילט מען פּאָפּולערע לידער פֿון מאָדערנע אַראַבישע זינגער.

דער מאַראָקאַנער ייִדיש־אַראַביש איז אונטערגעגאַנגען צוליב דרײַ הויפּט־פֿאַקטאָרן: די פֿראַנצויזישע קאָלאָניאַלע השפּעה, די ציוניסטישע באַוועגונג און די מאַסן־עמיגראַציע. די פֿראַנצויזן האָבן געשאַפֿן אַ מצבֿ, אין וועלכן אַ געבילדעטער מאָדערנער ייִד האָט געמוזט רעדן אויף פֿראַנצויזיש; אַראַביש איז געוואָרן אַ סימן פֿון „צוריקגעהאַלטנקייט‟. אין דער קאָלאָניאַלער תּקופֿה האָט זיך אין צפֿון־אַפֿריקע פֿאַרשפּרייט די פֿראַנצויזישע שול־נעץ פֿון דער אינטערנאַציאָנאַלער ייִדישער אָרגאַניזאַציע „כּל ישׂראל חבֿרים‟ אָדער Alliance Israélite, וועלכע האָט געשטרעבט „אויסצומענטשלען‟ די „אומציוויליזירטע‟ ייִדן אין די אַראַבישע לענדער דורך דער וועלטלעכער מערבֿדיקער בילדונג און קולטור.