„אונדזער אַראַביש‟ ווי אַן אַנדער מין ייִדיש

Another Kind of Yiddish: "Our Arabic"

פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי
Yoel Matveyev, with permission of the Museum of Moroccan Judaism in Casablanca
פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 12, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 4)

צוליב די ציוניסטישע, העברעיִסטישע און פּראָ־מערבֿדיקע השפּעות פֿון דער דאָזיקער שול־סיסטעם און דעם אַלגעמיינעם קלימאַט פֿון קאָלאָניאַליזם, איז אין צפֿון־אַפֿריקע דערצויגן געוואָרן אַ נײַער דור „ייִדישע פֿראַנצויזן‟. ס׳רובֿ הײַנטיקע ייִדישע תּושבֿים פֿון מאַראָקאָ, אַחוץ אַ קנאַפּער צאָל עלטערע לײַט, שמועסן צווישן זיך נאָר אויף פֿראַנצויזיש; אויב זיי רעדן יאָ אויף אַראַביש, באַנוצן זיי זיך מיטן אַלגעמיינעם מאַגריבער דיאַלעקט.

פֿונדעסטוועגן, דווקא אין דער קאָלאָניאַלער תּקופֿה האָט זיך אין מאַראָקאָ און טוניס צעבליט אַ ריזיקע נעץ ייִדיש־אַראַבישע אויסגאַבעס. עס זענען אַרויס טויזנטער ספֿרים, ביכער און זשורנאַלן אויף כּלערליי טעמעס. מיט אַ יאָר צוריק איז דערשינען דאָס בוך פֿונעם באַקאַנטן פֿאָרשער יוסף טובי און זײַן פֿרוי, צבֿיה טובי, אַ געבוירענע אין טוניס, וועגן דער מעכטיקער און פֿאַרשיידנאַרטיקער טוניסער ייִדיש־אַראַבישער ליטעראַטור, וועלכע איז פֿאַרעפֿנטלעכט אינעם פּעריאָד פֿון 1850 ביז 1950.

אַ כּתבֿ־יד פֿונעם מאַראָקאַנער ספֿר „תּענוג בשׂמחה‟ אויף לשון־קודש און ייִדיש־אַראַביש, וואָס ליגט אין דער ביבליאָטעק פֿונעם יעיל־אוניווערסיטעט
אַ כּתבֿ־יד פֿונעם מאַראָקאַנער ספֿר „תּענוג בשׂמחה‟ אויף לשון־קודש און ייִדיש־אַראַביש, וואָס ליגט אין דער ביבליאָטעק פֿונעם יעיל־אוניווערסיטעט

הגם אין אינדיע, איראַק און תּימן האָט דעמאָלט אויך געבליט די פּרעסע און ליטעראַטור אויף די אָרטיקע ייִדישע וואַריאַנטן פֿון אַראַביש, קאָן זי זיך נישט פֿאַרגלײַכן מיטן ריזיקן סכום פֿון טוינזטער ייִדיש־אַראַבישע ביכער, וואָס זענען אַרויס אין מאַראָקאָ, טוניס, אַלזשיר און ליביע. נישט ווייניק אַזעלכע ווערק טרעפֿן זיך אין דער אינטערנעץ־ביבליאָטעק Hebrewbooks. עס האָבן זיך אויך אַקטיוו אַנטוויקלט אַנדערע אויסדרוקן פֿון דער שפּראַך־קולטור, אַרײַנגערעכנט ייִדיש־אַראַבישע מוזיקאַלישע גרופּעס און טעאַטערס.

אַ ריי צפֿון־אַפֿריקאַנער רבנים האָבן שטאַרק געקעמפֿט קעגן דער וועלטלעכער אייראָפּעיִשער השפּעה און גערופֿן די ייִדן צו רעדן ווײַטער אויף זייער טראַדיציאָנעל מאַמע־לשון. צווישן די אָרטיקע משׂכּיליש־געשטימטע שרײַבער און פּאָעטן זענען אויך געווען גענוג ליבהאָבער פֿון ייִדיש־אַראַביש. נישט געקוקט אויף דער ברייטער פֿאַרשפּרייטונג פֿון פֿראַנצויזיש, זענען אַ ריי נישט־ייִדישע ווערק פֿון פֿראַנצויזישע קלאַסיקער איבערגעזעצט געוואָרן אויף „אונדזער אַראַביש‟ („אלערביה דיאלנא‟), ווי די צפֿון־אַפֿריקאַנער ייִדן באַצייכענען זייער שמועס־שפּראַך, ווען זיי ווילן אונטערשטרײַכן דעם אונטערשייד פֿון די אַלגעמיינע מאַגריבער דיאַלעקטן, „דאַרידזשאַ‟, וואָס שיידן זיך ווײַטער שטאַרק אונטער פֿון די גערעדטע וואַריאַנטן פֿון אַראַביש אין תּימן, איראַק אָדער דעם שכנישן עגיפּטן. אַ טייל ייִדיש־אַראַבישע ביכער זענען אויך איבערגעזעצט געוואָרן פֿון רוסיש, לאַדינאָ, ייִדיש און אַנדערע שפּראַכן.