איך, אַ קינד פֿון לעבן־געבליבענע עלטערן

Growing Up as a Child of Holocaust Survivors

ירחמיאל בריקס און הינדע אתיה
ירחמיאל בריקס און הינדע אתיה

פֿון בעלאַ בריקס־קלײַן

Published September 02, 2015, issue of September 18, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ירחמיאל בריקס און הינדע אתיה מיט זייערע צוויי טעכטערלעך
ירחמיאל בריקס און הינדע אתיה מיט זייערע צוויי טעכטערלעך

מײַן מאַמע, להיפּוך, האָט יאָ געוואָלט זיך לערנען ענגליש און זיך „אַמעריקאַניזירן‟. איך געדענק, אַז אין די ערשטע יאָרן איז זי אין אָוונט געגאַנגען זיך לערנען אין „נײַט סקול‟, מיט אַנדערע נײַ-געקומענע דערוואַקסענע אימיגראַנטן. זי האָט זיך גיך צוגעפּאַסט צו דער נײַער געזעלשאַפֿט. מײַן טאַטע — נישט. נאָך דער מלחמה, נישט געקוקט אויף דעם, וואָס ער האָט געלעבט און געשאַפֿן 29 יאָר אין ניו־יאָרק, מיין איך, אַז דער טאַטע איז קיינמאָל נישט אַרויס פֿון געטאָ. עס האָט אויף אים אַזוי שטאַרק געווירקט דאָס איבערגעלעבטע, אַז די געדאַנקען האָבן אים באַהערשט אויפֿן גאַנצן לעבן ביז זײַן לעצטן טאָג.

איך געדענק אין 1972, זומערצײַט, זענען מיר געווען אין מאָנטיסעלאָ אין די בערג פֿון צפֿון ניו־יאָרק און געוואַרט אויף אַן אויטאָבוס, איך זאָל צוריקפֿאָרן אין שטאָט. ס’איז געווען אַ פּרעכטיקער טאָג. די זון האָט געשײַנט, די בלומען האָבן געבליט, אַלץ אַרום האָט געאָטעמט מיט רו. פּלוצעם גייט דער טאַטע אַוועק אין אַ זײַט, רײַסט אַראָפּ אַ צווײַגעלע פֿון אַ בוים, ברענגט עס מיר, און זאָגט: „זעסט, ביילע, דאָס האָט מען געגעסן אין געטאָ!‟ ווען מיר האָבן זיך צעשיידט עטלעכע מינוט שפּעטער, געדענק איך, אַז זיצנדיק אין אויטאָבוס, האָב איך זיך שטילערהייט צעוויינט. כ’האָב ערשט דעמאָלט פֿאַרשטאַנען, אַז ער האָט ניט געקאָנט הנאה האָבן פֿונעם לעבן; אַפֿילו אין אַזאַ שיינעם טאָג האָט ער זיך ניט געקאָנט באַפֿרײַען פֿון די שווערע געדאַנקען, און אים אַרויסשלעפּן פֿון דער געטאָ.

פֿאַר ביידע עלטערן איז געווען זייער וויכטיק ניט איבערצורײַסן די דורות־קייט. מײַן מאַמע האָט אײַנגעפֿירט אַ טראַדיציאָנעלע ייִדישע היים. מיר האָבן געהאַט אַ כּשרע קיך. פֿרײַטיק איז געווען בײַ אונדז קבלת־שבת, מײַן מאַמע האָט אָנגעצונדן די שבת־ליכט, מײַן טאַטע האָט געמאַכט קידוש אויף אַן אַשכּנזישן לשון־קודש, און המוציא איבער די צוויי חלות. דערנאָך האָבן מיר געגעסן די גאָלדענע יויך מיט לאָקשן אָדער מיט רײַז און פֿאַרענדיקט מיט אַ קאָמפּאָט. אָבער דער קבלת־שבת האָט ניט געשטערט, אַז נאָך דעם זאָלן מיר עפֿענען די טעלעוויזיע אָדער צומאָרגנס שבת אין דער פֿרי זאָל מײַן טאַטע גיין קויפֿן אַ ייִדישע צײַטונג אינעם קיאָסק אויף בראָדוויי. מוצאי־שבת האָט די מאַמע אונדז אַרומגענומען און צוזאַמען האָבן מיר געזונגען „גאָט פֿון אַבֿרהם‟.

אונדזער משפּחה־לעבן האָט זיך געדרייט אַרום דעם טאַטנס שרײַבן. כּמעט יעדן טאָג איז ער געזעסן אין וווין-צימער בײַם גרויסן טיש און דאָרט איבערגעפֿירט זײַנע שאַפֿונגען אויף פּאַפּיר, איבערלעבנדיק מיט טרערן און יסורים דעם צער פֿון זײַנע העלדן אין אוישוויץ און אין דער לאָדזשער געטאָ. נאָך זײַן ענדיקן אַ קאַפּיטל, האָט ער אונדז צוזאַמענגערופֿן און עס פֿאָרגעלייענט. אַפֿילו ווען איך בין גאַנץ קליין געווען, האָב איך זיך שטילערהייט צוגעהערט און פֿאַרשטאַנען, אַז ס’איז עפּעס וויכטיקס. מײַן טאַטע האָט כּסדר גערעדט און דערציילט וועגן הונגער, קלעפּ און אַנדערע שוידערלעכע עפּיזאָדן. מײַן מאַמע האָט כּמעט בכלל ניט דערמאָנט אירע שווערע איבערלעבונגען אין אוישוויץ און אין בערגען־בעלזען. אַ מאָל, ווען דער טאַטע האָט עפּעס דערציילט, האָט די מאַמע אים געזאָגט, אַז מיר זײַנען צו יונג צו הערן זײַנע גרוילעכע מעשׂיות. האָט מײַן טאַטע פֿעסטגעשטעלט: „נײַן! זיי מוזן עס וויסן!‟